Ochrona dóbr osobistych a prawda historyczna

Celem opracowania jest krytyczna analiza zauważalnej tendencji do używania konstrukcji dóbr osobistych do ochrony interesów ponadindywidualnych. Dobra osobiste – jako instytucja prawa prywatnego – służą ochronie zindywidualizowanych interesów konkretnych jednostek (w tym również osób prawnych lub jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej). Wśród specyficznych cech dóbr osobistych należy wyróżnić ich niematerialny i osobisty charakter oraz ścisłe związanie z jednostką. Z założenia mają one przyczyniać się do prawidłowego funkcjonowania i rozwoju podmiotów prawa oraz ochrony przysługujących im osobistych uprawnień. Mimo że możliwe jest naruszenie jednym zdarzeniem dóbr osobistych grupy osób, to wymogiem stwierdzenia naruszenia pozostaje indywidualizacja naruszenia. Innymi słowy – musi istnieć łącznik między naruszeniem a dobrami osobistymi grupy osób. Zgodnie z ugruntowanym poglądem do naruszenia dochodzi wyłącznie, gdy można zidentyfikować podmioty, których dobra osobiste zostały naruszone. Zatem bezprawne zdarzenie musi być skierowane bezpośrednio przeciwko konkretnej jednostce. Dużo uwagi w niniejszym opracowaniu zostało poświęcone wartościom – które według niektórych są nowo wyodrębnianymi dobrami osobistymi – związanym z godnością wspólnoty narodowej takim jak: tożsamość narodowa, godność narodowa oraz duma narodowa. Asumptem do podjęcia tej tematyki była nowelizacja ustawy o IPN ze stycznia 2018 roku oraz wyroki sądów polskich przyznających ochronę prywatnym osobom, które poczuły się urażone wypowiedziami o „polskich obozach śmierci”. Fakty te skłaniają do refleksji nad funkcją dóbr osobistych. Jednocześnie pokazują silne przekonanie tkwiące w społeczeństwie, że system prawny powinien reagować na przypadki oczywistego przekłamywania historii, nawet jeżeli miałoby się to dokonać kosztem „czystości” systemowej. Następuje swoisty proces publicyzacji dóbr osobistych. Władza państwowa oraz samorządowa sięgają po tę konstrukcję, gdy nie są w stanie zrealizować swoich zadań przy pomocy narzędzi publicznoprawnych. Natomiast obywatele, chcąc osiągnąć pożądany stan rzeczy, traktują dobra osobiste jako środek ostatniego ratunku wypełniający próżnię obecną w systemie prawnym. Ustawodawca, pozostawiając katalog dóbr osobistych z art. 23 k.c. otwartym, oddał sądownictwu pewną rolę w kształtowaniu ten instytucji. Wskutek ww. zjawisk sądy stają przed trudnym dylematem, jakie wartości uznać za dobra osobiste. Pozostawienie przez ustawodawcę możliwości „odkrywania” nowych dóbr osobistych wydaje się słusznym kierunkiem, zważając na dynamicznie zmieniające się uwarunkowania społeczne. Nie powinno jednak ulegać wątpliwości, że system prawny nie może reagować na wszystkie przykre emocje odczuwane przez ludzi. Rozszerzanie katalogu dóbr osobistych na wartości ogólnoludzkie prowadzi do wypaczenia ich istoty i wiążę się z postępującym procesem zacierania granicy między ochroną interesu prywatnego i publicznego.

The purpose of the study is a critical analysis of the noticeable tendency to use the construction of personal rights to protect over-individual interests. Personal rights - as an institution of private law - serve to protect the individual interests of specific individuals (including legal entities or organizational units without legal personality). Among the specific features of personal rights should be distinguished their intangible and personal nature and close relationship with the individual. By assumption, they are to contribute to the proper functioning and development of legal entities and to the protection of their personal rights. Although it is possible to violate the personal rights of a group of persons with one event, the individualisation of the violation remains the requirement to establish the violation. In other words, there must be a link between the violation and the personal rights of the group of people. According to the well-established view, an infringement occurs only when it is possible to identify entities whose personal rights have been violated. Therefore, an unlawful event must be directed directly against a specific individual. Much attention in this study has been devoted to values - which according to some are newly separated personal rights - related to the dignity of the national community such as: national identity, national dignity and national pride. The reason for taking up this subject was the amendment to the Act on the Institute of National Remembrance from January 2018 and the judgments of Polish courts granting protection to private persons who felt offended by statements about "Polish death camps". These facts lead to reflection on the function of personal rights. At the same time, they show a strong belief in society that the legal system should respond to cases of obvious distortion of history, even if it would be at the expense of systemic "purity". There is a peculiar process of exercising personal rights in order to achieve public interest. State and local government authorities reach for this construction when they are unable to accomplish their tasks using public law tools. In contrast, citizens, wanting to achieve the desired state of affairs, treat personal rights as a last resort measure filling the vacuum present in the legal system. The legislator, leaving the catalog of personal rights under art. 23 of the Civil Code open, gave the judiciary a certain role in shaping this institution. As a result of the above phenomena, courts face a difficult dilemma as to what values should be regarded as personal rights. Leaving the legislator the opportunity to "discover" new personal rights seems to be the right direction, considering the dynamically changing social conditions. However, there should be no doubt that the legal system cannot respond to all the unpleasant emotions felt by people. Extending the catalog of personal rights to universal values leads to distortion of their essence and is associated with a progressing process of blurring the border between the protection of private and public interests.