Long-term deprivation of control and the tendency to unreflective behavior

Zachowanie ma charakter refleksyjny, jeżeli człowiek uważnie monitoruje zmiany w środowisku, analizuje konsekwencje owych zmian, reaguje w sposób przemyślany i elastyczny oraz przewiduje konsekwencje swoich działań i poddaje je świadomej kontroli. W niniejszym opracowaniu pytaliśmy, jak doświadczenie braku kontroli wpływa na poziom refleksyjności. Wedle niektórych modeli teoretycznych, utrata kontroli nasila przetwarzanie wysiłkowe sprzyjające refleksyjności (np. teoria motywacji do kontroli), wedle innych - wręcz przeciwnie, pobudza bezwysiłkowe myślenie heurystyczne hamujące refleksyjność (np. model kompensacyjny). W opracowaniu sformułowaliśmy hipotezę, że efekt może zależeć od czasu trwania doświadczenia deprywacji kontroli: przy długotrwałej deprywacji powinno dochodzić do redukcji wysiłku poznawczego, owocującej spadkiem refleksyjności zachowania. Relacjonowane badania własne potwierdzają, że takie doświadczenie rzeczywiście (1) sprzyja "bezmyślności", czyli podejmowaniu zachowań bezsensownych, (2) "blokuje" technikę wpływu społecznego stopa-w-drzwiach (która wymaga autorefleksji nad swoim zachowaniem w odpowiedzi na pierwszą, "małą" prośbę). Konkluzja: deprywacja kontroli - o ile trwa wystarczająco długo - hamuje skłonność do autorefleksji, co może owocować tendencją do zachowań impulsywnych, stereotypowych, dyktowanych zautomatyzowanymi skryptami behawioralnymi. Kwestia tego, jak na refleksyjność wpływa relatywnie krótka deprywacja kontroli, wymaga empirycznego sprawdzenia (dotychczasowe badania sugerują, że przy krótkiej deprywacji można raczej spodziewać się wzrostu, a nie spadku refleksyjności).