Biskupin and myths of the beginning : a story of the Polish Archaeology as starting point for a reflection on collective memory

W latach 30-tych Walenty Szwajcer, biskupiński nauczyciel, którego postać obrosnąć miała niedługo potem w liczne legendy i anegdoty, wespół z przybyłym z Poznania profesorem Józefem Kostrzewskim odsłonili przed mieszkańcami okolicznych wsi pierwsze warstwy archeologicznego palimpsestu. „Prasłowiański” (wedle ówczesnej orientacji w badaniach nad pradziejami ziem polskich) gród kultury łużyckiej sprzed ponad 2,5 tysięcy lat stał się miejscem obfitującym w nowe, atrakcyjne znaki identyfikacji regionalnej: zasobem treści, których wymowę wzmacniał sukces osiągnięty w środowisku naukowym oraz, rzecz jasna na miarę ówczesnych możliwości, medialnym. Ślad czasu minionego uwikłany został tym samym w proces "ekshumowania" przeszłości, bo znajduje odbicie w relacjach mieszkańców tej części Pałuk, nie tylko dotyczących historii odkrycia, ale także ich własnej - małoojczyźnianej. Referat niniejszy stanowi refleksję na temat dróg konstruowania narracji o lokalnej przeszłości na podstawie rozmów z mieszkańcami Gąsawy na Pałukach (woj. kujawsko-pomorskie), a także w odniesieniu do drugiego miejsca na mapie Polski, które stanowi przykład kształtowania tożsamości lokalnej w oparciu wiedzę „wytwarzaną” przez archeologów - Masłomęcz (woj. lubelskie). Materialne dziedzictwo kulturowe, szczególnie zaś pochodzące z epok pradziejowych, w określonych warunkach stać się może pokarmem dla społecznego imaginarium. Przekładają się na to wówczas nie tylko wszelkie wyobrażenia na temat przeszłości, ale i formy jej upamiętniania - np. aktywność polegająca na wykorzystywaniu narracji archeologicznej w procesie cementowania więzi grupowych bądź legitymizacji "przedłużonej" pamięci wspólnot lokalnych. Całe spektrum kształtowanych w ten sposób zjawisk odnieść można do definicji "tradycji wynalezionej", która stanowi pokłosie dokonywanego przez nas - rzeczonych "odbiorców" narracji o przeszłości - wyboru między możliwymi dostępnymi pakietami treści i znaczeń. W efekcie tworzona jest - o czym pisze Eric Hobsbawm - starożytna przeszłość sięgająca o wiele dalej niż rzeczywista ciągłość (Hobsbawm 1983: 15). Artykuł ukazuje spojrzenie na rolę materialnego dziedzictwa kulturowego w kreowaniu lokalnej pamięci o przeszłości.