Fascination and fear : windmills in literature for children and young people

Artykuł poświęcony jest funkcjonowaniu motywu wiatraka w literaturze dla dzieci i młodzieży. Przedmiot badania stanową teksty z XX i XXI wieku, w których wiatrak jest tytułowym bohaterem: "Czarodziejski młyn" Aliny i Jerzego Afanasjewów, "Czarny młyn" Marcina Szczygielskiego czy "Wiatrak profesora Biedronki" oraz "Skarb pod wiatrakiem" Marii Kownackiej i Jan Edwarda Kucharskiego. Interpretacja utworów prowadzona jest w odwołaniu do kontekstu etnologicznego i kulturowego. Skrzydlaty młyn w przywoływanych tekstach przedstawiany został jako budowla silnie oddziałująca na wyobraźnię, miejsce: pograniczne, osobne, o magicznej mocy, ambiwalentnie wartościowane, nierzadko złowrogie. Okazuje się też symbolem przywołującym najważniejsze dla ludzkiej egzystencji tematy metafizyczne i aksjologiczne. Pokłady tworzonych przez wieki znaczeń przypisywanych wiatrakom są we współczesnych utworach wielorako wykorzystywane i przetwarzane. To sprawia, że wiatrak staje się w literaturze dziecięcej symbolem palimpsestowym, w którym zakodowane są cywilizacyjne oraz kulturowe przemiany.

The article deals with the functioning of the windmill motif in literature for children and young people. The subject of research consists of 20th- and 21st-century texts in which the windmill is the title-character, namely "Czarodziejski młyn" ("The magic mill") by Alina and Jerzy Afanasjew, "Czarny młyn" ("The black mill") by Marcin Szczygielski, or "Wiatrak profesora Biedronki" ("Professor Biedronka’s windmill") and "Skarb pod wiatrakiem" ("The treasure under the windmill") by Maria Kownacka and Jan Edward Kucharski. The interpretation of the works is carried out with reference to the ethnological and cultural context. A winged mill in the listed texts is presented as a structure exerting a strong influence on people’s imagination - an lone, often sinister, borderline place of ambivalent value, endowed with magic powers. It also proves to be a symbol evoking the most important metaphysical and axiological themes of human existence. In contemporary fiction, the deposits of meaning accumulated throughout the centuries and attributed to windmills are used and transformed in a variety of ways. In children’s literature, this makes the windmill a palimpsest-like symbol in which civilizational and cultural transformations are encoded.