Początki idei społeczeństwa obywatelskiego w poezji Tyrteusza

The aim of this article is to show that the elements characteristic of the idea of ‘civil society’ or the Aristotelian koinonia politike can be sought before the golden age of Greek philosophy, and in works not directly related to philosophy, but in poetry. The evolution of the idea of ‘civil society’ can be observed as early as the 7th century BC. In the poems of the Spartan poet Tyrtaeus. Tyrtaeus, just like Homer, praises the military virtue, but does so in a completely different context. For him, heroism on the battlefield has a community dimension, and soldiers fight not only for their glory, but for the entire polis. The text indicates a strong connection between the citizen – individual and the entire community, as well as the development of a sense of responsibility for the common good that is polis. The issue of cooperation between citizens and persons in power, as well as the relation between changes in the worldview and the new military formation requiring cooperation, the so-called phalanx, is also put under analysis. A more complex interpretation of Tyrtaeus’ war poems aims at proving that, apart from the primary purpose, i.e. warming up to battle, they were also meant to shape social awareness, including a sense of belonging and co-responsibility for the state, which in the later political, legal and philosophical thought enabled the development of the concept of civil society.

Celem niniejszego artykułu jest wykazanie, że elementów charakterystycznych dla idei społeczeństwa obywatelskiego czy też arystotelesowskiej koinonia politike można poszukiwać w czasach wcześniejszych niż złoty wiek greckiej filozofii oraz w dziełach bezpośrednio z filozofią niezwiązanych, lecz w poezji. Ewolucję idei społeczeństwa obywatelskiego można zaobserwować już od VII w. p.n.e. w wierszach spartańskiego poety Tyrteusza. Tyrteusz, podobnie jak Homer, wychwala w swoich poematach cnotę wojenną, jednak czyni to w zupełnie innym kontekście. Dla niego bohaterstwo na polu walki ma wymiar wspólnotowy, a żołnierze nie walczą tylko o swoją chwałę, ale o całą polis. W tekście wskazane są silne powiązanie obywatela – jednostki – z całą wspólnotą oraz rozwój poczucia odpowiedzialności za wspólne dobro, jakim jest polis. Analizowane są także kwestia współdziałania obywateli z osobami sprawującymi władzę oraz związek przemian światopoglądowych z nowym szykiem wojskowym wymuszającym współpracę, tzw. falangą. Głębsza interpretacja wojennych poematów Tyrteusza ma na celu wykazanie, że prócz podstawowego założenia, czyli zagrzewania do boju, miały one także na celu kształtowanie społecznej świadomości, w tym poczucia przynależności oraz współodpowiedzialności za państwo, co w późniejszej myśli polityczno-prawnej i filozoficznej umożliwiło rozwój koncepcji społeczeństwa obywatelskiego.