Edukacja humanistyczna dla społeczeństwa obywatelskiego

My paper contributes to an intellectual debate on the ‘crisis in the humanities’. From political thought of Socrates and Henry David Thoreau, read through the lens of cognitive psychology and andragogy, I bring out the ideas that in my opinion constitute a valuable curriculum of humanistic education for contemporary civil society. Both philosophers enable us to look from a different angle at the phenomenon known as civil society. Socrates and Thoreau redefine the concept of c i t i z e n s h i p by identifying it with taking care of the self which explains their interest in a set of practices leading to a goal of conscious life. According to this interpretation civil society needs real a d u l t s defined as the ones who are able to c o n s c i o u s l y: a) resign; b) experience the strangeness of their existence; c) use imagination and senses; d) and relate to the past of their community. All of these dimensions shape the h u m a n i s m of education understood not only as teaching what the world is but how to live it. I argue that the perfection of certain humanistic skills promoted by Socrates and Thoreau contributes to the growth of the core values of civil society, such as: freedom, toleration, community of goals, and participation.

Na poziomie ogólnym artykuł stanowi głos w dyskusji o „kryzysie humanistyki”. Z myśli politycznej Sokratesa i Henry’ego Davida Thoreau, odczytywanej przy użyciu kategorii właściwych dla psychologii poznawczej i andragogiki, wydobywam idee, które w moim przekonaniu stanowią wartościowy wkład w program praktycznej edukacji humanistycznej dla współczesnego społeczeństwa obywatelskiego. Namysł nad twórczością obu filozofów pozwala spojrzeć na samo zjawisko, jakim jest społeczeństwo obywatelskie, z perspektywy odmiennej niż tradycyjnie przyjmowana. Punkt wyjścia stanowi dla nich redefinicja pojęcia „obywatelstwo”, utożsamienie go z troską o duszę (świadome życie) uzasadnia zainteresowanie myślicieli określonym zestawem praktyk, które celowi temu służą. W proponowanej przeze mnie interpretacji społeczeństwu obywatelskiemu potrzeba dorosłych, tzn. tych, którzy świadomie: a) potrafią rezygnować; b) doświadczają obcości własnej egzystencji; c) korzystają z wyobraźni i zmysłów; d) nawiązują relację z przeszłością własnej wspólnoty. Wszystkie te wymiary współkształtują humanizm edukacji, tj. uczą nie tylko o świecie, ale i lepszego w nim bycia. Tylko na pozór idee Sokratesa i Thoreau są odległe od klasycznych definicji społeczeństwa obywatelskiego. W istocie to od biegłości w dyspozycjach przewidzianych przez ich edukację humanistyczną dla dorosłych zależy rozwój wartości fundamentalnych dla społeczeństwa obywatelskiego, takich jak: wolność, tolerancja, wspólnota celów, oddolna partycypacja.