Prawo ludów do samostanowienia : europejski powrót zaniedbanego paradoksu

The paper aims to re-examine crucial aporias of the right of peoples to self-determination in the light of its contemporary misuses in the parlance and practice of the so-called "populist" regimes. The right to self-determination, traditionally identified as rife with paradoxes and uncertainties, is since long at a crossroads. After the ICJ's advisory opinion in Kosovo it was revealed as ravaged by an internal abyss dissociating its content from its applicability. As a result, the meaning of self-determination in international law - on the one hand corroborated by ample opinio iuris but on the other hand not corresponding to the actual possibilities of its application - is more unstable than ever. This restores its pre-legal qualities and fuels the revival of self-determination imagery centred on the nation understood as ethnos in populist discourses.

Celem artykułu jest analiza kluczowych aporii prawa ludów do samostanowienia w kontekście jego współczesnego wykorzystania i nadużywania w dyskursach politycznych tzw. reżimów populistycznych. Prawo do samostanowienia w samym prawie międzynarodowym jest zwykle uznawane za nieprecyzyjne i pełne paradoksów. Stanowiąc inskrypcję nacjonalizmu do prawa międzynarodowego, zajmuje ono aporetyczną pozycję pomiędzy prawem sensu stricto a doktryną polityczną. Od czasu wydania przez MTS opinii doradczej w sprawie Kosowa jest dotknięte fundamentalnym pęknięciem rozdzielającym treść tego prawa od jego stosowalności i egzekwowalności. Co za tym idzie, prawo do samostanowienia - z jednej strony potwierdzone mocnym opinio iuris, a zarazem nieodpowiadające faktycznym możliwościom jego zastosowania - jest w dzisiejszych czasach wyjątkowo niestabilne i nieprecyzyjne. To zaś sprawia, że jego polityczna warstwa powraca poza wymiarem ściśle prawnym, prowadząc do odrodzenia imaginarium samostanowienia opartego na narodzie rozumianym jako ethnos.