Wahania warunków klimatycznych jako katalizator zmiany społecznej w społeczeństwach historycznych

Impacts of climatic changes on the course of history do not occur along simple trajectories. Past climatic fl uctuations occurred at diff erent temporal and spatial scales, while at the same time the societies that experienced them were under going parallel ecological, economic, political and cultural pressures. For this reason, it is not legitimate to treat climate as the only isolated agent of societal change, but it should rather be regarded as one of several historical factors in a complex natural social network. In this way, climatic changes are rightly seen as catalysts of societal change or factors that modify their scale, scope, or direc-tion, rather than the main causative agent, coming from the external world. The article discusses this theoretical challenge using a number of examples from the ancient and medieval Mediterranean.

Wahania warunków klimatycznych w przeszłości, charakteryzujące się różną skalą przestrzenną i czasową, oddziaływały na społeczeństwa poddane różnorodnym presjom ekologicznym, gospodarczym, politycznym i kulturowym. Z tego względu nie należy traktować klimatu jako izolowanego czynnika bezpośrednio wywołującego określone skutki dziejowe, lecz raczej jako jednego z aktorów w złożonej sieci społeczno-przyrodniczej. Przyjmując ten punkt widzenia, należy stwierdzić, że rola wahań warunków klimatycznych w dziejach sprowadza się raczej do katalizowania zmian społecznych bądź ich modyfikowania, nie jest zaś główną siłą sprawczą. Niniejszy artykuł ilustruje ten problem wybranymi przykładami z historii świata śródziemnomorskiego w starożytności i średniowieczu.