Themenentfaltung als textklassifizierendes Kriterium – Versuch einer vergleichenden Analyse

Praca obejmuje rozważania nad tematyczną strukturą tekstu, a dokładniej – nad jego rozwinięciem tematycznym. Jej celem jest wybranie takiego modelu opisującego rozwinięcie tematyczne tekstu, który w najbardziej przejrzysty sposób daje się zastosować w praktyce. Rozdział teoretyczny rozpoczyna się od zgłębienia problematyki poprzez rozważania nt. definicji oraz gatunku tekstu. Po zestawieniu ze sobą trzech interpretacji pojęcia ‘temat’ przedstawione zostają różne modele opisujące rozwinięcie tematyczne – to stanowi główną część pracy. W niej zostają opisane modele, według których struktura tekstu wynika ze zjawisk kognitywnych (produkcji lub recepcji tekstu), koherencji lub jest wynikiem analizy tekstu. Modele zostają ze sobą porównane, a jeden z nich – model Brinkera / Cölfena / Papperta (2018) – zostaje wybrany i zaadaptowany do analizy tekstów w części praktycznej. Cztery główne typy rozwinięcia tematycznego wyróżniane przez ten model – deskryptywne, argumentujące, eksplikatywne oraz narracyjne – zostają omówione pod kątem analizy tekstu, przy czym uwydatnione zostają różnice między modelami. Tak opisany model zastosowano do analizy tekstów (prasowych) w części praktycznej. Wszystkie cztery analizowane teksty pochodzą z czasopisma „der Standard” oraz zostały wyselekcjonowane w taki sposób, aby dla każdego typu rozwinięcia tematycznego przeanalizować jeden tekst. Część empiryczna pokazała, że wybrany model, mimo niejasności w niektórych miejscach, dobrze sprawdza się w praktyce i pozwala na wnikliwą analizę.

Die Arbeit befasst sich mit dem Phänomen der Textstruktur bzw. der Themenentfaltung. Sie hat zum Ziel, das angebrachteste Modell für Textanalyse zu finden. Der theoretische Teil fängt die Auseinandersetzung mit den Begriffen ‚Text‘ und ‚Textsorte‘ an. Nachdem drei Auslegungen des Begriffs ‚Thema’ beschrieben worden sind, werden Modelle zur Textstruktur dargestellt bzw. einander entgegengesetzt. Ausgehend von einer Klassifikation in Modelle, die die Merkmale der Kohärenz, Analyse und Kognition (Textproduktion bzw. Textrezeption) hervorheben, wird festgestellt, dass die Analyse der thematischen Struktur von Brinker / Cölfen / Pappert (2018) für praktische Textanalyse die tauglichste ist. Sie zieht nämlich nicht nur die strukturbezogenen Aspekte in Betracht, sondern auch die pragmatischen. Das Modell wird infolgedessen in den empirischen Teil herangezogen. Danach werden die vier Grundformen der Themenentfaltung – deskriptive, argumentative, explikative und narrative – angesichts der Analyse näher beschrieben, damit die Unterschiede deutlich zum Ausdruck gebracht worden sind. Dementsprechend werden vier aus einer Zeitung (dem „Standard“) erhobene Texte in dem empirischen Teil untersucht. Die durchgeführte Analyse ergibt, dass sich das gewählte Modell, trotz einiger Probleme, in der Praxis überzeugend anwenden lässt.

The thesis discusses a phenomenon in the thematic structure of a text – the topical unfolding. It aims to find a model which would most accurately describe this phenomenon and would be most appropriate for practical analysis. The first part begins with the definition of text and of text genre. Proceeded by the description of three main trends as regards the ‘topic’, the main part of this chapter concentrates on describing and comparing the models with each other. They are divided into three main groups, whose focal points are connected with cognition (text production or reception), analysis or coherence. One of these models (proposed by Brinker / Cölfen / Pappert 2018) is chosen, in order to perform the analysis. Since the model distinguishes between four main types of topical unfolding – descriptive, argumentative, explicative and narrative –, these types are further investigated, with the purpose of clarifying the instructions for the analysis and emphasising the main differences between the models. The texts analysed in the empirical part (all stemming from a newspaper “der Standard”) with the help of the chosen model were carefully selected, so that for each type of topical unfolding one text was analysed. The practical part revealed that the model, despite some problems, is suitable for the purpose of the analysis.