"Szatańskie tango" Béli Tarra : obraz - czas - niepokój

The thesis of this article is an ascertainment that the experience of restlessness is the foundation of the universe in Béla Tarr's film "Sátántangó" (1994). This mental state is also a mode of being the motion image which was called by Gilles Deleuze "the time image." The meaning of "restlessness," "time," and "image" is based primarily on the sense of the interpreted work, secondly on works by Gilles Deleuze ("Cinema"; "The Logic of Sense"; "Difference and Repetition"), Martin Heidegger (particularly the term "anxiety" included in "Being and Time"), Jacques Derrida ("Specters of Marx"), Walter Benjamin ("On the Concept of History") and the other philosophers, sociologists and anthropologists (especially the theoreticians of the affective turn). The context of the graphic arts (Paul Klee and Imre Ámos) is used in this dissertation, too. In the study five idiomatic figures of restlessness were extracted connected with time and image in "Sátántangó": boredom, expectation, specter, potentiality and affective neutralizing (quieting). They correspond to the levels of diegetic structures and the sphere of perception-reception as well. This dissertation in an attempt at analysing the way, which the affects and problematic aspects of time-image's structure are represented in Tarr's film poetics. The unrest's authenticity is opposed the false state of calmness that causes the distorting mediation and the compulsory suppression of the authentic experience. The aim of that study is also to show the turning point that has taken place in the postmodern and neomodern cinema, which concerns the main changes in the (re)presentation of film action and the cinema's influence on viewers' sensations.

Głównym celem artykułu jest próba wykazania, że spoiwem rzeczywistości "Szatańskiego tanga" (1994), filmu w reżyserii Béli Tarra, potraktowanej strukturalnie i konceptualnie jako "obraz-czas" (Gilles Deleuze), jest niepokój. To rudymentarne doświadczenie zespolone z "czasem" i "obrazem" jako elementarnymi składnikami medium-ciała, jakim jest film, rozumiane jest jako nazwa permanentnego stanu niemożności zaznania egzystencjalnego spokoju, ukojenia, nasycenia. W studium wykorzystane zostały koncepty między innymi Gillesa Deleuza (zawarte w jego pracach: "Kino"; "Logika sensu"; "Różnica i powtórzenie"), Martina Heideggera ("Bycie i czas"), Jacques'a Derridy ("Widma Marksa"), Waltera Benjamina ("O pojęciu historii"); użyty został także kontekst sztuk plastycznych (Paul Klee, Imre Ámos). W pracy wyodrębniono pięć idiomów niepokoju organizującego uniwersum filmu, są to: nuda, oczekiwanie, widmo, potencjalność, neutralizacja (uspokojenie). Korespondują one z wydzielonymi odpowiednio poziomami diegezy (w perspektywie modusów czasu i historii) oraz sferą percepcji filmowego obrazu. W artykule próbuje się także, oprócz ukazywania strategii działania niepokoju w filmie Tarra, uchwycić moment w historii kina, w którym nastąpiła zmiana w sposobie (re)prezentacji fabularnego dziania się, widoczna między innymi w przejściu od eksponowania emocji (kulturowo opracowanej) do działania afektywnego.