Renesansowe teorie dialektyki - problem autorytetu u Juana Luisa Vivesa w kontekście wczesnonowożytnej reformy sztuk trivium

Praca stanowi analizę dialektyki Juana Luisa Vivesa oraz pojawiającego się w kontekście jego teorii dialektycznej problemu autorytetu w szerokim kontekście wczesnonowożytnej reformy trivium. W pierwszym rozdziale zostają opisane przemiany relacji w obrębie trivium w starożytności i w średniowieczu. Szczególny nacisk położony zostaje na relacje retoryki z dialektyką i filozofią oraz na rozwój teorii topicznej. Drugi rozdział przedstawia reformy średniowiecznej dialektyki w renesansie. Problematyzuje również zagadnienie reformy trivium pod kątem podejścia wczesnonowożytnych humanistów do zasady autorytetu. Szczególnie dużo miejsca poświęcone zostaje poprzednikom Vivesa na polu reform dialektyki – Lorenzo Valli oraz Rudolfowi Agricoli. Dialecticae disputationes Valli prezentują istotną również dla Vivesa krytykę dialektyki scholastycznej wraz z jej podejściem do problemu autorytetu z punktu widzenia teorii języka. Valla adaptuje na rzecz dialektyki renesansowej pojęcia consuetudo oraz sensus communis Kwintyliana, czyniąc jednocześnie z retoryki sztukę nadrzędną pośród dyscyplin trivium. Agricola w De inventione dialectica dokonuje z kolei rozszerzenia teorii dialektycznej o elementy tradycyjnie przypisywane retoryce i tworzy teorię dialektyczną opartą na inwencji i argumentacji prawdopodobnej. Jego dialektyka odchodzi jednak również od średniowiecznych teorii logicznych i staje się sztuką zbliżoną do retoryki. Agricola prezentuje dodatkowo model nauczania oraz przyswajania wiedzy, który charakterystyczny jest również dla metody krytycznej Vivesa. W rozdziale trzecim wprowadzona zostaje teoria dialektyczna Vivesa od strony jego krytyki dialektyki scholastycznej. Pokazany zostaje również kontekst powstania jego wczesnych polemik: krytyka scholastycznego systemu kształcenia Erazma z Rotterdamu i Tomasza Morusa. Przeanalizowany zostaje przede wszystkim wpływ Valli na polemikę Vivesa z językiem dialektyki scholastycznej oraz dostrzeżone trwanie wczesnych idei wyrażonych w In pseudodialecticos w późniejszym dziele Vivesa – De disciplinis. Czwarty rozdział kontynuuje refleksję na temat teorii dialektycznej Vivesa, tym razem w odniesieniu do jej odsłony niepolemicznej. Vives przejmuje uznany przez Agricolę podział dialektyki na inventio oraz iudicium oraz jego teorię wnioskowania probabilistycznego. Pokazany zostaje również związek sceptycznej teorii wiedzy Vivesa z jego akceptacją wczesnonowożytnych przemian w obrębie dziedzin trivium. W tym kontekście przeanalizowana zostaje teoria kształcenia Vivesa oraz jego podejście do autorytetów. Model krytyczny zawarty w jego poglądach edukacyjnych, jak również sposób ujęcia imitacji wykazują krytykę bezwzględnego i jednostkowego autorytetu oraz postulat recepcji wielu autorów wynikającej z krytycznego namysłu. Na tej podstawie wyznaczony zostaje model krytyczny uznany przez Vivesa. Z jednej strony wychodzi on od jego teorii wiedzy i krytyki autorytetów, z drugiej zaś zgodny jest z kierunkiem wczesnonowożytnej reformy trivium.

The thesis analyzes the dialectics of Juan Luis Vives and the problem of authority emerging in the context of his dialectical theory in the broad context of the early modern reform of trivium. The first chapter describes the changes of relations within the trivium in antiquity and in the Middle Ages. Particular emphasis is put on the relations between rhetoric, dialectics and philosophy, and the development of topic theory. The second chapter covers the reform of medieval dialectics in the Renaissance. It also problematizes the issue of the trivium reform in terms of the early modern humanists' approach to the principle of authority. Especially much space is devoted to Vives's predecessors in the field of dialectic reforms - Lorenzo Valla and Rudolph Agricola. Dialecticae disputationes by Valla present a critique of scholastic dialectics, important also for Vives, along with its approach to the problem of authority, from the point of view of the theory of language. Valla adapts Quintilian's concepts of consuetudo and sensus communis to the Renaissance dialectics, while making rhetoric a superior art among the disciplines of the trivium. Agricola in De inventione dialectica, in turn, extends dialectical theory with elements traditionally attributed to rhetoric and creates a dialectical theory based on invention and probabilistic argumentation. His dialectic, however, also departs from medieval logical theories and becomes an art close to rhetoric. Additionally, Agricola presents a model of teaching and learning, which is also characteristic of Vives's critical method. In the third chapter, Vives's dialectical theory is introduced from the point of view of his critique of scholastic dialectics. The context of his early polemics is also shown: a critique of the scholastic education system by Erasmus of Rotterdam and Thomas More. Primarily, the chapter analyzes the influence of Valla on Vives's polemic with the language of scholastic dialectics. Thereafter, it is noticed that the early ideas expressed in In pseudodialecticos influence also Vives's later work - De disciplinis. The fourth chapter continues the account of Vives's dialectical theory, this time in relation to its non-polemical side. Vives accepts the division of dialectic into inventio and iudicium recognized by Agricola, as well as the theory of probabilistic inference. Thereafter, the the thesis duscusses relationship between Vives's skeptical theory of knowledge and his acceptance of early modern changes within the disciplines of the trivium. In this context, Vives's theory of education and his approach to authority are analyzed. The critical model contained in his educational conception, as well as his views on imitation, show the criticism of absolute and individual authority and the postulate of reception of many authors underpinned with critical reflection. On this basis, the critical model recognized by Vives is determined. On the one hand, it emerges from his theory of knowledge and the critique of authorities, and on the other hand it remains consistent with the direction of the early modern reform of trivium.