Symboliczne wymiary birmańskiego nacjonalizmu i polityki, w latach 1885-2015

Przedmiotem niniejszej książki są symboliczne aspekty nacjonalizmu birmańskiego. Tematyka niniejszej publikacji ogniskuje się wokół relacji pomiędzy kulturą symboliczną, a polityką na przykładzie przemian politycznych, społecznych, religijnych i kulturowych zachodzących w Birmie w okresie od 1885 do 2015 roku. Tak szeroka cezura jest wynikiem chęci przedstawienia radykalnych zmian w lokalnej kulturze i życiu politycznym oraz społecznym, jakie miały miejsce na przestrzeni stu lat dzielących te daty. Wynika ona przy tym z faktu, że procesy narodowotwórcze mają zawsze charakter wpisujący się w tradycję braudelowskiego „długiego trwania”. Prezentowana analiza przemian okresu lat 1885-2015 nie jest „trywialną” i typową, historią polityczną, określaną przez Ferdynanda Braudela jako courtedurée. Wysnute wnioski wynikają ze świadomości, iż jedynie obustronna analiza, zarówno w kontekście longedurée, jak i courtedurée, umożliwi uchwycenie pełnego obrazu badanego zagadnienia. Dlatego też odniesienia do przeszłości, nawet znacznie bardziej oddalonej od opisywanego okresu, będą istotnym jej elementem. W książce podejmuje się próby wykorzystania pogłębionego antropologicznego podejścia w badaniach nad historią i polityką państwa odległego nam zarówno w wymiarze geograficznym, jak i kulturowym. Przyjęcie tej perspektywy badawczej wynika ze świadomości, że tak politologia, jak i historia, jako dyscypliny naukowe zbyt często rejestrują kolejne wydarzenia polityczne, wycofując się z przedstawienia ich głębszej struktury, których sens determinowany jest przez kulturę. Celem niniejszej książki jest wyjaśnienie głębszych złożoności symbolicznej struktury birmańskiej polityki. Próba rozszerzenia pola dyskusji podjęta w niniejszej pracy polega przede wszystkim na wzbogaceniu już istniejących interpretacji badanych wydarzeń o krytyczną metarefleksję. Nacisk zostaje położony na logiczną i zrozumiałą prezentację możliwie zobiektywizowanej oceny przeszłości i teraźniejszości. Główne pytania badawcze, na które w pracy podjęta została próba odpowiedzi to: (1) Jak birmański nacjonalizm i polityka wyrażała się w zastanych i poprzedzających je systemach wartości i symbolach?; (2) Na ile nowoczesne modele i strategie polityczne, będące spuścizną epoki kolonialnej, Symboliczne wymiary birmańskiego nacjonalizmu i polityki w latach 1885‒2015 296 doprowadziły do zmian owej aksjologii i symboliki? Kluczową rolę w niniejszej książce odegra próba ukazania, w jaki sposób birmańskie społeczeństwo, zanurzone w takiej, a nie innej rzeczywistości kulturowej, utrzymuje równowagę, rozwiązuje konflikty, przezwycięża trudności i napięcia oraz trwa na przestrzeni wieków. Poprzez skupienie uwagi na zachodzących w Birmie procesach narodowotwórczych i towarzyszącej im dokonywanej przez elity polityczne reinterpretacji symboli, podejmuje się próbę zbadania relacji między symboliczną sferą znaczeń a polityką. Z uwagi na szerokie wykorzystanie spuścizny badawczej antropologii poniższa dysertacja wpisuje się z jednej strony w szeroki nurt badań z zakresu antropologii symbolicznej, antropologii polityki oraz antropologii historycznej i historii, z drugiej strony, zbliżając się do studiów postkolonialnych, bliskich tradycji badawczej, indyjskiej szkoły historycznej Subaltern Studies. W pracy zwraca się szczególną uwagę na aspekty odwołujące się do tak abstrakcyjnych i irracjonalnych zmiennych, jak te o charakterze kulturowym, które jednak w birmańskich realiach często warunkowały decyzje wysokiego szczebla. Wydaje się zasadnym stwierdzenie, że dla wyłonionych w toku powojennych przemian birmańskich elit rządowych wynalezienie nowych rytuałów i symboli, przy równoczesnym przeprowadzeniu głębokiej reinterpretacji tych już istniejących, stało się conditio sine qua non dalszego przetrwania ich państwa jako samodzielnego bytu politycznego. Władza, poprzez nowe hasła, nowe narodowe ceremonie i obrzędy, za którymi postępowały nowe języki i stworzone za ich pośrednictwem nowe podręczniki szkolne, przepełnione nowymi treściami, pragnęła doprowadzić do integracji podległego jej zróżnicowanego kulturowo społeczeństwa. Środkiem ku temu miała stać się stworzona na nowo przestrzeń symboliczna, w której to płynnie mieli się poruszać zarówno wyłonieni w toku walk o niepodległość charyzmatyczni przywódcy, jak i zakorzeniony w kulturach lokalnych podległy im lud. Jak ukazała dziejowa praktyka, próba wykorzystania przez rządzących do własnych, pragmatycznych i czysto politycznych celów dorobku miejscowej kultury symbolicznej, wraz z całym kompleksem powiązanych z nią ustrukturyzowanych znaczeń, mitów, podzielanych przekonań i symboli w wypadku Birmy prowadziła czasami raczej do spektakularnego fiaska niż sukcesu. W książce podjęta została próba przedstawienia, w jaki sposób birmańska kultura symboliczna (w tym wypadku zwłaszcza religia buddyjska) pasuje do pojęć dotyczących społeczeństwa, polityki, władzy oraz percepcji świata w znaczeniu ogólnym. Badacze zajmujący się tematyką birmańską zazwyczaj dzielą nowożytną historię kraju na kilka okresów. Ten standardowy model periodyzacji pozostaje pomocnym narzędziem badawczym i niewielu naukowców próbowało z nim zerwać. Również w niniejszej książce korzysta się z tego ugruntowanego już modelu. Okresy te determinują równocześnie strukturę pracy, która składa się ze wstępu, czterech rozdziałów oraz zakończenia. Pierwszy ze wspomnianych okresów zaczyna się w roku 1885, kiedy to wraz z początkiem kolejnej wojny anglo- -birmańskiej miało miejsce przypieczętowanie trzystopniowego brytyjskiego podboju Królestwa Birmy. Data ta wyznacza fundamentalną zmianę w historii kraju, moment drastycznego zerwania z historyczną przeszłością i przypieczętowanie losu birmańskiej monarchii. Przyjęcie, jako początkowej cezury czasowej, roku 1885 warunkują ważne z punktu widzenia analizy wydarzenia. To w następstwie rozpoczętej wówczas wojny z koroną brytyjską Królestwo Birmy utraciło swoją niezależność polityczną, stając się częścią Indii Brytyjskich. Wydarzenie to do dnia dzisiejszego powraca echem w działaniach birmańskich polityków, co w sposób jaskrawy pokazuje, jak wielką tragedią okazał się ten fakt dla birmańskiej kultury, dumy narodowej, a także godności. Wraz z zakończeniem wojny i rozciągnięciem swojej władzy nad Birmą brytyjska administracja kolonialna, praktycznie z dnia na dzień zniosła instytucję monarchii, będącej swoistym leitmotivem w krajach buddyzmu theravāda . Zmarginalizowana została również rola buddyjskiego kleru Sangha. Sam okres kolonialny przyniósł ze sobą ponadto radykalne przekształcenia, mające znaczny wpływ na współczesną scenę polityczną. Manifestacją niezgody na obce rządy i wpływy kulturowe były postępujące po sobie w okresie kolonialnym powstania chłopskie o charakterze religijnym, które jednakże ze względu na swój spontaniczny charakter, a także skromne możliwości militarne, nie miały szans powodzenia i zostały stłumione przez armię kolonialną. Powstałe w okresie kolonialnym organizacje protonacjonalistyczne skupiały się w pierwszym rzędzie na obronie religii, w reakcji na rany zadane miejscowej kulturze. Zderzenie z obcym systemem rządów, systemem edukacji, a także idącymi za nimi wzorcami kulturowymi sprawiło, że birmańscy działacze polityczni zostali wyposażeni w ideologiczne narzędzia i nowe koncepcje, dzięki którym w przyszłości udało im się przejąć władzę polityczną nad krajem. Ten szczególny okres w historii Birmy charakteryzował się również przełamaniem izolacji kraju, dotychczas uchodzącego za „Pustelnicze Królestwo”. Drugi przełomowy okres dla historii kraju rozpoczyna się wraz z wybuchem II wojny światowej. Wydarzenia wojenne oprócz wielu innych przekształceń, jak choćby postępującej w regionie dekolonizacji, doprowadziły do odzyskania przez Birmę niepodległości, wpływając także na rozwój i okrzepnięcie nowoczesnego, birmańskiego nacjonalizmu. Był to czas, w którym wiodącą rolę w birmańskim ruchu nacjonalistycznym uzyskał twórca birmańskiej niepodległości Aung San. Kolejnym przełomowym okresem w historii Birmy jest czas od uzyskania przez ten kraj niepodległości w roku 1948 do przewrotu generała Ne Wina w roku 1962. Był to czas rządów żarliwego buddysty U Nu, który odegrał istotną rolę w kształtowaniu kierunku przemian politycznych w powojennej Birmie, mając również swój znaczny udział w procesie Symboliczne wymiary birmańskiego nacjonalizmu i polityki w latach 1885‒2015 298 ugruntowywania się ich związku z lokalną kulturą symboliczną. Mimo to okres ów jest słabo opracowany i do dnia dzisiejszego można znaleźć jedynie nieliczne opracowania, które go dotyczą. Istotną rolę w ówczesnym życiu politycznym odgrywał buddyzm, który za rządów U Nu został uznany za religię narodową. Wspomniany przedział czasowy, z uwagi na trwający wówczas eksperyment z demokracją, posiada szczególne znaczenie także dla współczesnych birmańskich działaczy prodemokratycznych. Przedział od 1962 roku do upadku dyktatury Ne Wina w roku 1988, pomimo faktu, że był on czasem izolacji państwa, należy do jednego z najlepiej opracowanych okresów w historii kraju. Naczelną rolę w Birmie odgrywała wówczas idiosynkratyczna socjalistyczna ideologia, określana, jako „Birmańska Droga do Socjalizmu”. Wpisywała się ona ideowo w powstałą w Azji Południowo-Wschodniej koncepcję buddyjskiego socjalizmu, której jednym z głównych orędowników był król Kambodży Norodom Sihanouk . Podejmowane w tym czasie wysiłki miały na celu wzmocnienie birmańskiej tożsamości politycznej i kulturowej. Okres od przejęcia władzy przez wojskową juntę w roku 1988, poprzez wybory 2010 roku, aż do ostatnich przemian politycznych w kierunku demokracji, które zostały przerwane przez nagły wojskowy przewrót został opisany w ostatniej części pracy. Wydarzenia z początku 2021 roku są właściwie kodą dla długiego procesu modernizacyjnego, charakteryzującego się wewnętrznymi sprzecznościami nie tylko w Birmie, ale także w całym regionie Azji Południowo- Wschodniej. Mająca miejsce w dniu dwudziestego lutego 2021 roku, krwawa próba stłumienia spontanicznych masowych demonstracji będących reakcją na niedawne przechwycenie władzy przez wojskową juntę, świadczy o tym, że w Mjanmie zakończył się pewien etap w rozwoju lokalnej sceny politycznej kraju oraz birmańskiego społeczeństwa. Obecna junta wojskowa nie posiada poparcia społecznego i swoją władzę może sprawować tak jak czyniła to w przeszłości jedynie za pomocą brutalnej siły. Podjęta problematyka symbolicznych wymiarów birmańskiego nacjonalizmu i polityki wydaje się istotna ze względu na specyficzną pozycję Mjanmy jako kraju znajdującego się pomiędzy dwoma wschodzącymi potęgami Indii i Chin. Birma przez wieki stanowiła swoisty kulturowy pomost pomiędzy tymi imperiami. Co więcej, pomimo dużego zainteresowania badaczy jej potężniejszymi sąsiadami, sam kraj przez dekady pozostawał dla świata akademickiego naukową terra incognita. Państwo to nigdy nie znajdowało się w centrum zainteresowania badaczy uniwersyteckich ani w naszym kraju, ani zagranicą. Ilość opracowań dotyczących Birmy, w porównaniu choćby do sąsiadującej z nią Tajlandii, jest skromna, a ich lista pełna luk. Birma, obok Laosu, jest najbardziej zaniedbanym naukowo krajem w Azji Południowo-Wschodniej. Rozumienie Birmy na tle innych państw regionu Azji Południowo-Wschodniej jest nadal bardzo ubogie, a studia nad kulturą i społeczeństwem tego kraju wymagają dalszych wysiłków badawczych. Szersze zainteresowanie środowiska naukowego i opinii publicznej tematyką birmańską, jak pokazała praktyka, ma zazwyczaj charakter czysto koniunkturalny i jest ściśle powiązane z zachodzącymi w tym kraju dramatycznymi przełomami politycznymi lub pustoszącymi kraj katastrofami naturalnymi. Naczelnym celem pracy jest przedstawienie genezy oraz rozwoju birmańskiego nacjonalizmu w kontekście zachodzących na przestrzeni lat zmian politycznych na najwyższych szczeblach władzy, a także jego postępującego nasączenia elementami zaczerpniętymi z kultury dominującej w tym kraju grupy etnicznej. Bliższe przyjrzenie się tym dwóm aspektom, umożliwiło pokazanie, że podobnie, jak ma to miejsce w przypadku innych występujących w świecie nacjonalizmów, również jego birmańska wersja jest tworem złożonym, czerpiącym pełnymi garściami z bogatej spuścizny historycznej i kulturowej Birmy. Szczególny nacisk został położony na rolę, którą odegrały konkretne symbole w okresie kolonialnym, kiedy to stanowiły kulturową podbudowę dla działalności ugrupowań protonacjonalistycznych oraz w okresie po uzyskaniu niepodległości, kiedy to legitymizowały one władzę polityczną, stanowiąc narzędzie komunikacji pomiędzy elitami politycznymi a podległym im ludem. Birma funkcjonuje w licznych publikacjach naukowych traktujących o kolonializmie, imperializmie, nacjonalizmie, kwestiach etnicznych, a także komunizmie i militaryzmie. Unaocznia to rozmiar i wagę problemów, z którymi boryka się i borykało to państwo na przestrzeni lat. Współczesna Birma, będąca przykładem kraju, który powstał w wyniku kolonizacji europejskiej z pokrewnych, ale całkiem odmiennych i często rywalizujących ze sobą społeczności, zjednoczonych tylko dziedzictwem kolonialnym, jest przydatnym modelem analitycznym do ukazania głębszych problemów trawiących współczesny świat.

This book focuses on the symbolic aspects of Burmese nationalism. The subject of the publication concentrates on the relationship between symbolic culture and politics on the example of political, social, religious, and cultural changes taking place in Burma in the period from 1885 to 2015. Such a long time range results from the desire to present radical changes in local culture and political and social life that took place over the hundred years separating these dates. It results from the fact that nation-building processes are always in line with the tradition of Braudel’s “long duration”. The presented analysis of changes in the years 1885–2015 is not a “trivial” and typical political history, described by Ferdinand Braudel as courtedurée. The conclusions result here from the awareness that only a two-sided analysis, both in the context of longedurée and courtedurée, will make it possible to grasp the full picture of the issue under study. Therefore, references to the past, even much more distant from the described period, will be an important element of this presentation. The book attempts to use an in-depth anthropological approach in research on the history and politics of a distant country, both geographically and culturally. The adoption of this research perspective results from the awareness that both political science and history, as scientific disciplines, too often register subsequent political events, withdrawing from presenting their deeper structure, the meaning of which is determined by culture. The purpose of this book is to explain the deeper complexities of the symbolic structure of Burmese politics. The attempt to expand the field of discussion undertaken in this paper consists primarily in enriching the already existing interpretations of the events under investigation with critical meta-reflection. The emphasis is on a logical and understandable presentation of possibly objectified assessment of the past and present. The main research questions to which the paper was attempted to answer are: (1) how was Burmese nationalism and politics expressed in the existing and preceding systems of values and symbols? as well as (2) to what extent did modern political models and strategies, being the heritage of the colonial epoch, lead to changes of this axiology and symbolism? An attempt to show how Symboliczne wymiary birmańskiego nacjonalizmu i polityki w latach 1885‒2015 302 the Burmese society, immersed in its particular cultural reality, maintains balance, resolves conflicts, overcomes difficulties and tensions, and lasts through the ages will play a key role in this book. By focusing attention on the nation-building processes taking place in Burma and the accompanying reinterpretation of symbols made by the political elites, an attempt is made to examine the relationship between the symbolic sphere of meanings and politics. On the one hand, due to the extensive use of the research legacy of anthropology, the following dissertation is part of the broad stream of research in the field of symbolic anthropology, political anthropology, historical anthropology, and history. On the other hand, it comes closer to postcolonial studies, close to the research tradition of the Indian school of history Subaltern Studies. The work pays particular attention to aspects relating to such abstract and irrational variables as those of a cultural nature, which, however, in the Burmese realities, often conditioned high-level decisions. It seems reasonable to say that for the Burmese government elites, emerging in the course of post-war transformations, the invention of new rituals and symbols, while carrying out a deep reinterpretation of those already existing, has become a conditio sine qua non for the further survival of their state as an independent political entity. The authorities, through new slogans, new national ceremonies and rituals, followed by new languages and new school textbooks, created through these languages and filled with new content, wanted to bring about the integration of its culturally diverse society. The re-created symbolic space was to be the means for attaining this goal. In such a space, charismatic leaders emerged in the course of the struggle for independence and their people rooted in local cultures were to move smoothly. Historical practice has shown that attempts made by Burmese rulers to use for their own pragmatic and purely political goals the local symbolic culture, along with the whole complex of structured meanings, myths, shared beliefs, and symbols led sometimes to a spectacular failure rather than a success. The book attempts to present how the Burmese symbolic culture (in this case especially the Buddhist religion) fits into the concepts of society, politics, power, and perception of the world in a general sense. Researchers analysing Burmese issues usually divide the modern history of this country into several periods. Such a standard periodisation model remains a helpful research tool, and few scientists have attempted to reject it. The discussed book also uses this well- -established model. The periods determine the work structure, which consists of an introduction, four chapters, and an ending. The first period begins in 1885 when the three-stage British conquest of the Kingdom of Burma was clinched, along with the beginning of the next Anglo-Burmese war. This date is considered as the sign of a fundamental change in the history of the country, a moment of the drastic break with the historical past and clinching of the Burmese monarchy fate. The adoption of 1885 as the initial time limit is determined by the events which are important from the perspective of analysis. It was in the aftermath of the war with the British crown that began at that time that the Kingdom of Burma lost its political independence, becoming part of British India. This event still echoes in the activities of Burmese politicians, which clearly shows how this fact turned out to be a great tragedy for the Burmese culture, national pride and dignity. With the end of the war and the extension of its power over Burma, the British colonial administration almost overnight abolished the institution of monarchy, which is a peculiar leitmotiv in the countries of Theravada Buddhism. Moreover, the role of the Buddhist Sangha clergy was marginalized. The colonial period also brought radical transformations, having a significant impact on the contemporary political scene. A manifestation of disagreement with foreign government and cultural influences took the form of religious peasant uprisings following one after another in the colonial period, which, however, due to their spontaneous nature and modest military capabilities, had no chance of success and were suppressed by the colonial army. The proto-nationalist organisations established during the colonial period focused primarily on the defense of religion in response to the wounds inflicted on the local culture. The clash with the foreign system of government, system of education, as well as the cultural patterns that followed them, made Burmese political activists equipped with ideological tools and new concepts, thanks to which they later managed to take political power over the country. This special period in the history of Burma was also characterised by breaking of the country isolation which caused that Burma was known as the “Hermit Kingdom”. The second breakthrough period in the history of the country begins with the outbreak of World War II. The war events, in addition to many other transformations, such as decolonization progressing in the region, led to regaining independence by Burma, and influenced the development and consolidation of the modern Burmese nationalism. It was a time when Aung San, the creator of the Burmese independence, gained a leading role in the Burmese nationalist movement. Another milestone in the history of Burmawas the time from regaining independence in 1948 until the coup of General Ne Win in 1962. In this period, the fervent Buddhist U Nu ruled over the country. He played an important role in shaping the direction of political changes in post-war Burma, making significant contribution to the process of consolidating their relationship with the local symbolic culture. Nevertheless, this period is poorly elaborated and to this day only a few studies concerning it can be found. Buddhism, which was accepted as the national religion during the rule of U Nu, played an important role in the political life of that time. The aforementioned time frame, due to the then experiment with democracy, is of particular importance also for contemSymboliczne wymiary birmańskiego nacjonalizmu i polityki w latach 1885‒2015 304 porary Burmese pro-democracy activists. The period from 1962 to the fall of the Ne Win dictatorship in 1988, despite the fact that it was the state isolation time, belongs to one of the best elaborated periods in the history of this country. At that time, the leading role in Burma was played by the idiosyncratic socialist ideology, known as the “Burmese Way to Socialism”. Ideologically, it was part of the concept of Buddhist socialism created in South-East Asia. One of the main proponents of this idea was the Cambodian king Norodom Sihanouk. At that time, efforts were aimed at strengthening the Burmese political and cultural identity. The period from the seizure of power by the military junta in 1988, through the 2010 elections, until the last political shift towards democracy, which was interrupted by a sudden military coup, is described in the last part of this paper. The events of early 2021 are actually the coda for a long modernisation process characterized by internal contradictions not only in Burma but also in the entire South-East Asia. The bloody attempt, made on 20 February 2021, to suppress spontaneous mass demonstrations in response to the recent seizure of power by the military junta, shows that a certain stage in the development of the local political scene and Burmese society has ended in Myanmar. The current military junta has no public support and can exercise its power, as it did in the past, only with brutal force. The discussed issues of the symbolic dimensions of Burmese nationalism and politics seems important due to the specific position of Myanmar as a country located between the two emerging powers of India and China. For centuries, Burma has been a specific cultural bridge between these empires. Moreover, despite the great interest of researchers in its more powerful neighbors, this country remained a scientific terra incognita for decades for the academic world. Burma has never been in the center of interest of university researchers, either in our country or abroad. The number of studies on Burma, compared to neighboring Thailand, for example, is modest, and this list is full of gaps. Burma, next to Laos, is scientifically the most neglected country in South-East Asia. The understanding of Burma compared to other countries in the South-East Asia is still very poor, and studies on the culture and society of this country require further research efforts. The wider interest of the scientific community and public opinion in Burmese issues, as the practice has shown, is usually cyclical in nature and closely related to dramatic political breakthroughs or natural disasters devastating the country. The main goal of this work is to present the origins and development of Burmese nationalism in the context of political changes taking place over the years at the highest levels of authority, as well as its progressive saturation with elements drawn from the culture of the ethnic group dominating in this country. A closer look at these two aspects made it possible to show that, as in the case of other nationalisms occurring in the world, the Burmese version is a complex creation, using in a wide range the rich historical and cultural heritage of Burma. Particular emphasis was placed on the role played by specific symbols in the colonial period when they constituted a cultural foundation for the activities of proto-nationalist groups, and in the period after regaining independence, when they legitimised political power, constituting a tool of communication between political elites and their people. Burma functions in numerous scientific publications on colonialism, imperialism, nationalism, ethnic issues, as well as communism and militarism. This shows the size and importance of problems that this country is struggling with, as it was doing over the years. Contemporary Burma, an example of the country that emerged due to European colonisation from related but quite different and often competing communities, united only by its colonial heritage, is a useful analytical model for revealing deeper problems consuming the modern world.