Zur Anwendbarkeit der Paraphrasen in einsprachigen Wörterbüchern

Na przestrzeni ostatnich kilku lat na rynku wydawniczym ukazało się wiele nowych pozycji leksykograficznych. Potencjalny użytkownik stając przed wyborem słownika porównuje wybrane wydania pod względem zawartych tam danych i ich przydatności w wybranej przez niego dziedzinie, w której ten słownik będzie dla niego pomocnym narzędziem. Wydawnictwa oferują bogatą paletę różnych typów słowników, z których każdy jest przeznaczony dla specyficznego kręgu odbiorców. Właściwy dobór odpowiedniego tomu jest rzeczą trudną, niekiedy trzeba sięgnąć po kilka różnych typów słowników, których treść niejako się uzupełnia, aby dotrzeć do szukanych przez siebie informacji.Niniejsza praca magisterska jest próbą analizy niemieckich słowników monolingualnych ze względu na zawarte w nich informacje leksykograficzne i ich przydatność dla różnego typu odbiorców, ze szczególnym uwzględnieniem osób uczących się języka niemieckiego jako języka obcego i tłumaczy.Rozdział pierwszy wprowadza w leksykografię jako naukę o słownikach. Nakreślony w nim zostaje obszar zainteresowań badań leksykograficznych w zakresie słowników językowych. Następuje po nim podział typologii słowników ze względu na ich cechy główne i potencjalnych użytkowników. Określone zostają również kryteria poszczególnych sytuacji użytkowania słowników. Ważnym elementem odnoszącym się do części praktycznej pracy jest wychodzący od klasycznego modelu definicji Arystotelesa podział na poszczególne typy definicji haseł słownikowych ze względu na typy informacji w nich zawartych. Rozdział trzeci poświęcony jest procesowi tłumaczenia i czynnikom, które go determinują. Szczególna uwaga poświęcona jest teorii skoposu i jej krytyce jako funkcjonalnej teorii tłumaczenia. Dalsza część pracy obejmuje charakterystykę słowników jedno- i dwujęzycznych z uwzględnieniem aspektów leksykografii pedagogicznej i przydatności obu powyżej podanych typów słowników w procesie tłumaczenia. Część praktyczna pracy poświęcona jest analizie wybranych słowników jednojęzycznych ze względu na typy definicji i sposoby parafrazowania haseł słownikowych. Szczegółowej analizie poddane są sposoby definiowania haseł rzeczownikowych, czasownikowych i przymiotnikowych oraz typy leksykograficznych informacji zawartych w parafrazach jednostek leksykalnych. Na podstawie wybranych przykładów z literatury dokonana jest analiza przydatności informacji zawartych w hasłach słownikowych w procesie tłumaczenia. Pracę zamyka podsumowanie i wnioski wyciągnięte z analizy zebranych materiałów.

Over the past few years in the publishing market many new lexicographical items have been published. When a potential user is about to choose a dictionary he compares selected issues pointing to the quality of included data and its usefulness in the area of his choice, where a dictionary is an extremely important and valuable tool. Publishers offer a wide range of different types of dictionaries. Among such variety, every dictionary is designed for the specific type of user. A proper selection of an appropriate volume is difficult. To obtain desirable information sometimes you even need to reach for several different types of dictionaries, which content is to some extent complementary. This thesis is an attempt to analyze German monolingual dictionaries regarding included lexicographic information and its suitability for different types of customers, with particular emphasis on learners of German as a foreign language and interpreters. The first chapter introduces lexicography as a science of dictionaries. The area of interest in the lexicographical language dictionaries is outlined there. This topic is followed by a division of typology of dictionaries because of their main characteristics and potential users. Specific criteria of using dictionaries in various situations are also placed in this chapter. An important element relating to the practical part of work is deriving from the classical model of Aristotle's definition relevant to division of definitions of dictionary entries due to types of information they contain. The third chapter is devoted to the process of translation and the factors that determine it. Particular attention is paid to the skopos theory and its critique as a functional theory of translation. The rest of the work includes the characterization of mono- and bilingual dictionaries , taking into account aspects of lexicography teaching and relevance of both above mentioned types of dictionaries in the translation process. The practical part of work is devoted to the analysis of selected monolingual dictionaries due to the types of definitions and ways of paraphrasing dictionary entries. The detailed analysis is put on manners of defining noun, verb and adjective entry words and on the types of lexicographical information contained in paraphrases of lexical units. On a basis of selected examples from the literature the analysis of a usefulness of the information included in the dictionary entries in the translation process is done. The thesis ends with a summary and conclusions drawn from the analysis of the collected materials.

Die vorliegende Arbeit ist ein Versuch einer Analyse der lexikographischen Einträge in einsprachigen Wörterbüchern. Der erste Teil beschäftigt sich mit Lexikographie als Wörterbuchlehre. Es werden die Wörterbuchtypen nach ihren Leitmerkmalen geordnet. Ferner wird versucht, die Kriterien der Wörterbuchbenutzung festzulegen. Ausgehend von der klassischen Bedeutungsdefinition werden Modelle der Bedeutungserklärung dargestellt.Das zweite Kapitel beschäftigt sich mit dem Wesen des Übersetzungsprozesses und Faktoren, die ihn beeinflussen. Am Anfang wird der Begriff „Übersetzung“ definiert und die Skopostheorie wird aus dem pragmatikorientierten Blickwinkel dargestellt. Besondere Aufmerksamkeit wird auch der Äquivalenz und den Referenztypen, die bei der Äquivalenzauffindung entscheidende Rolle spielen, geschenkt.Im dritten Kapitel werden die ein- und zweisprachigen Wörterbücher im Hinblick auf die übersetzerische Tätigkeit untersucht. Es werden die wichtigsten Unterschiede zwischen den mono- und bilingualen Wörterbüchern genannt. Ferner werden pädagogische Lexika hinsichtlich der dort enthaltenen lexikographischen Angaben und ihrer Brauchbarkeit für Fremdsprachenlerner charakterisiert. Anschließend werden ein- und zweisprachige Wörterbücher im Bezug auf ihre Nützlichkeit im Übersetzungsprozess verglichen.Im vierten Kapitel werden vier einsprachige Wörterbücher einer lexikographischen Analyse unterzogen: das Deutsche Wörterbuch Wahrig, das Universalwörterbuch Duden, das Langenscheidts Großwörterbuch Deutsch als Fremdsprache und de Gruyter Wörterbuch Deutsch als Fremdsprache. Ausgewählte Substantiv-, Verb- und Adjektivdefinitionen werden im Hinblick auf die dort enthaltenen lexikographischen Angaben analysiert. Es werden die Wörterbücher mit Berücksichtigung ihrer Zielgruppen beschrieben. Im letzten Teil der vorliegenden Arbeit wird versucht zu konstatieren, ob das einsprachige Wörterbuch dem Benutzer wirklich eine große Hilfe leistet und welchen Wert die Wörterbuchangaben für einen Übersetzer haben. Zum Schluss wird erläutert, worin der eigentliche Unterschied zwischen einem ein- und zweisprachigen Wörterbuch besteht und es wird versucht festzustellen, ob die einsprachigen Wörterbücher wirklich viel vorteilhafter sind als die modernen bilingualen Nachschlagewerke.