Dziád o chlybie, baba o fijołkak. Linguistic picture of woman and her role in highlander’s tradition based on folk texts

Podhale jest współcześnie jednym z najlepiej zbadanych regionów etnograficznych w Polsce, a ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe, zainteresowanie tym terenem wzrasta z roku na rok. Fakt ten implikuje wytworzenie i podtrzymanie stereotypowego wizerunku mieszkańca Podtatrza – najczęściej utożsamianego z mężczyzną – bacą-myślicielem lub gazdą. Podhale jednak to także (a może przede wszystkim) kobiety, których charakterystyka jest niezwykle rozbudowana i niejednokrotnie wewnętrznie sprzeczna. Tak nieoczywisty i interesujący obraz Góralek zdominował całość niniejszej pracy, której celem jest wyłonienie językowego obrazu kobiety i jej miejsca w góralszczyźnie na podstawie zbadanych tekstów folklorystycznych gwary podhalańskiej. Szczególna uwaga została zwrócona na teksty zawierające bezpośrednie odnośniki do kobiet oraz na ich budowę i semantykę. Kobieta natomiast w mojej analizie jest rozumiana jako każda standardowa przedstawicielka płci żeńskiej wyrażona w gwarze jako: matka, żona, wdowa, baba, panna, dziewica itd. Ponadto interesuje mnie przegląd frazeologizmów z porównawczego punktu widzenia wobec stereotypu Góralki, ujętego w opisach Seweryna Goszczyńskiego. Teoretyczna podstawa analizy opierała się na językowym obrazie świata i stereotypie. Materiał badawczy został wybrany natomiast spośród trzech prac prof. Macieja Raka, tj. „Materiały do etnografii Podhala”, „Kulturemy Podhalańskie” oraz „Materiały etnograficzne z Podhala Ignacego Moczydłowskiego”. Selekcja odbywała się na podstawie subiektywnej oceny poziomu związku treści z tematyką kobiet i pozwoliła na wyłonienie pięćdziesięciu dziewięciu tekstów folklorystycznych. Całość badań ma posłużyć próbie odpowiedzenia na pytanie „Kim jest, jakie ma funkcje i czym charakteryzuje się kobieta w góralszczyźnie?”.

Nowadays, Podhale is one of the best-studied ethnographic regions in Poland, and due to its natural and landscape values, the interest in this area is growing year by year. This fact implies the creation and maintenance of a stereotypical image of an inhabitant of Podtatrze – most often identified with a man – baca-myśliciel or gazda. However, Podhale it is also, or maybe above all, women whose characteristics are extremely extensive and often internally contradictory. So non-obvious and an interesting image of the Highlanders dominate the whole of this BA thesis, the aim of which is to select the linguistic image of a woman and her place in the Highlander’s tradition based on folk texts of the Podhale dialect. Particular attention was paid to texts containing direct references to women as well as to their structure and semantics. Moreover, a woman in my analysis is understood as any standard female representative expressed in dialect as: mother, wife, widow, woman, virgin, etc. I am interested also in an overview of phraseologies from a comparative point of view towards the stereotype of the Highlander, included in the descriptions of Seweryn Goszczyński. The theoretical part of the analysis was based on the linguistic image of the world and the stereotype. The research material was selected from among three books by prof. Maciej Rak, “Materiały do etnografii Podhala”, “Kulturemy Podhalańskie” oraz “Materiały etnograficzne z Podhala Ignacego Moczydłowskiego”. The selection was based on a subjective assessment of the level of relationship between the content and the topic of women and allowed selection of fifty-nine folklore texts. The whole research is to serve as an attempt to answer the question “Who is she, what are her functions and what characterizes a woman in the Highlander’s tradition ?”.