The aim of hereby master’s thesis entitled Nature Conservation on Polish Lands from the End of the 19th Century to 1932 is to present the history of Polish nature conservation movement in its unique period. The subject, perhaps sometimes unsung, proves to be very crucial, because activities in this field began to shape history of Poland and Poles. Care for the environment in Polish history started, as in other parts of the world, centuries ago. The motives were very different in various periods. At the end of 19th century people began to be guided by scientific and ideological inducements. Nature ceased to be only a subject and an element subordinate to man. Humanity began to see its value primarily in the face of its mass exploitation. These features give this period a remarkable character. The nature conservation movement in the Polish lands followed rather the same course as in the world. However, Poles were ahead of other nations. In 1868, on their initiative, a law was passed in the Austrian partition on the protection of chamois and marmots, thus becoming the pioneers in protecting nature by law. At this time Eugeniusz Janota and Maksymilian Nowicki stood out for their activity. A little bit later touristic and nature organizations began their activities, which were engaged in the nature conservation. The Physiographic Commission (Komisja Fizjograficzna) operating at Kraków Scientific Society (later Academy of Learning), the Tatras Society (Towarzystwo Tatrzańskie), Copernicus Society of Naturalists (Towarzystwo Przyrodników im. M. Kopernika) came to the fore. With the restoration of independence, the movement became vibrant again. The nature conservation started to be crucial not only for activists, as it had been so far, but also for the state. At this time, State Council for the Nature Conservation (Państwowa Rada Ochrony Przyrody) was established. Attempts were made to pass a law on nature protection, to establish national parks, to protect forests and animals from abuse, and so on. Although some of these plans were achieved only after World War II, many projects were started in the interwar period. During this period Władysław Szafer, Jan Gwalbert Pawlikowski and Walery Goetel were standing out. They worked to create first Polish national parks. Two of them were successfully completed – Pieniny National Park and Białowieża National Park. This took place in 1932. The magister’s thesis stops at this year, because the creation of first national parks is one of the significant successes of nature activists, which they managed to realize. This success undoubtedly influenced the subsequent history of Poland and Polish nation.
Celem niniejszej pracy magisterskiej pt. Ochrona przyrody na ziemiach polskich od końca XIX wieku do 1932 roku jest zaprezentowanie dziejów polskiego ruchu ochrony przyrody w szczególnym jego okresie. Temat, może czasami pomijany, okazuje się być bardzo istotny, ponieważ działania z tego zakresu zaczęły kształtować losy Polski i Polaków. Troska o środowisko w polskiej historii rozpoczęła się, podobnie jak w innych częściach świata, wieki temu. Przy czym motywy w różnych okresach były bardzo różne. Pod koniec XIX wieku zaczęto kierować się już pobudkami naukowymi i ideowymi. Przyroda przestała być tylko podmiotem i elementem podległym człowiekowi. Ludzkość zaczęła dostrzegać jej wartość przede wszystkim w obliczu jej masowej eksploatacji. Są to cechy, która nadają temu okresowi charakter wyjątkowy. Ruch ochrony przyrody na ziemiach polskich przebiegał raczej tak samo jak na świecie. Polacy jednak wyprzedzili inne narody. W 1868 roku z ich inicjatywy uchwalono w zaborze austriackim ustawę o ochronie kozic i świstaków, stając się w ten sposób pionierami w ochranianiu przyrody z mocy prawa. W tym czasie swoją aktywnością wyróżniali się Eugeniusz Janota i Maksymilian Nowicki. Nieco później swoją działalność rozpoczęły organizacje turystyczne czy przyrodnicze, które angażowały się w ochranianie przyrody. Na czoło wysunęły się Komisja Fizjograficzna działająca przy Towarzystwie Naukowym Krakowskim (później Akademii Umiejętności), Towarzystwo Tatrzańskie, Towarzystwo Przyrodników im. M. Kopernika. Wraz z odzyskaniem niepodległości ruch stał się na nowo żywy. Ochrona przyrody stała się ważna nie tylko dla działaczy, jak to bywało do tej pory, ale także dla państwa. Wtedy powołano Państwową Radę Ochrony Przyrody, próbowano uchwalić ustawę o ochronie przyrody, powoływać parki narodowe, chronić lasy, zwierzęta przed znęcaniem się nad nimi itd. Choć cześć zrealizowano dopiero po II wojnie światowej, to jednak w dwudziestoleciu międzywojennym rozpoczęto wiele przedsięwzięć. W tym okresie odznaczyli się m.in. Władysław Szafer, Jan Gwalbert Pawlikowski czy Walery Goetel. Działali na rzecz utworzenia pierwszych polskich parków narodowych. Powstanie dwóch udało się sfinalizować – Pienińskiego i Białowieskiego. Miało to miejsce w 1932 roku. Praca zatrzymuje się na tym roku, ponieważ utworzenie pierwszych parków narodowych jest jednym ze znaczących sukcesów działaczy na rzecz ochrony przyrody, które udało się zrealizować. Sukces ten niewątpliwie wpłynął na dalsze dzieje państwa i narodu.
