Pojęcie duchowości w kinie remodernistycznym

Celem pracy jest przyjrzenie się kinu jako praktyce duchowej na przykładzie pojęcia „nowej duchowości”, które stanowi główną propozycję zawartą w manifeście remodernistycznego kina. Na podstawie krytycznej analizy wybranych filmów, wypowiedzi reżyserów oraz napisanych przez nich tekstów opisuję trzy aspekty omawianego zagadnienia: problem przedstawienia nadprzyrodzonej obecności (posługuję się tu ramą teoretyczną wyznaczoną przede wszystkim przez Jean-Luca Nancy’ego), doświadczenie widza jako przeżycie duchowe (opieram analizę na koncepcji wewnętrznego doświadczenia Georges’a Bataille’a i pojęciu teatru okrucieństwa Antonina Artauda) oraz sakralną funkcją przestrzeni kinowej (opisuję, w jaki sposób remoderniści używają przestrzeni, by uwzględnić widza w konstruowanym przez siebie uniwersum). Z analiz wyłania się specyficzny obraz duchowości – remoderniści równocześnie podzielają nietzscheańskie przekonanie o śmierci Boga i deifikują powstałą w wyniku jego zniknięcia pustkę, postrzegając ją jako obdarzoną sprawczością. Reżyserzy traktują proces twórczy jak praktykę duchową. Oczekują także, że ich dzieła staną się dla widza ramami interpretacji rzeczywistości, a sale kinowe miejscami spotkań z przedstawioną w filmach nadprzyrodzoną, paradoksalną obecnością-nieobecnością. Wnioski z analizy wskazują na potrzebą religioznawczej analizy kina jako ram dla duchowości, a nie wyłącznie jej przedstawienia „z zewnątrz”.

The aim of this thesis is to look at cinema as a spiritual practice using as an example the notion of „new spirituality", which is the main proposition stated in the manifesto of remodernist cinema. Through a critical analysis of selected films, directors’ statements and texts they have written, I describe three aspects of the discussed issue: the problem of the representation of a supernatural presence (here I use the theoretical framework set primarily by Jean-Luc Nancy), the viewer’s experience as a spiritual experience (I base the analysis on Georges Bataille’s concept of inner experience and Antonin Artaud’snotion of the theater of cruelty), and the sacral function of cinematic space (I describe how remodernists use space to include the viewer in the universe they construct). What emerges from these analyses is a specific image of spirituality – remodernists simultaneously share the Nietzschean belief in the death of God and deify the void created by his disappearance, viewing it as endowed with agency. The directors treat the creative process as a spiritual practice. They also expect their works to become a framework for the viewer’s interpretation of reality, and cinema halls to become places of encounter with the supernatural, paradoxical presence-absence depicted in the films. The conclusions of the analysis indicate the need for a religious studies analysis of cinema as a framework for spirituality, and not only its external presentation.