Niebezpieczne krajobrazy : awangarda i okultyzm w Europie Środkowej

The aim of the article is to show the influence of occultism on the development of the Central European avant-garde, especially Surrealism of the 1930s and 1940s. Occultists, on the one hand, promote a retreat from the tyranny of reason, which for many avant-gardists personifies the shallowness of human existence, blocked by the censoring forces of family and public obligations. On the other hand, they are an inexhaustible source of props, actions and rituals. Both aspects are extremely important for both Czech artificalists (Toyen and Štyrský) and surrealists (Teige, Nezval), but they are of particular importance in the theories and practice of representatives of Romanian surrealism: Victor Brauner, Gherasim Luca and Gellu Naum. The most important elements of occult thought here are secret characters (vampires and media) and objects independent of the control of reason. The "dangerous landscapes" Breton wrote about, which become a metaphor (but is it only a metaphor?) of an alliance of proto-language and proto-image, are the space in which these processed beings with a new status enter the consciousness.

Celem artykułu jest ukazanie wpływów okultyzmu na rozwój środkowoeuropejskiej awangardy, szczególnie surrealizmu lat 30. i 40. Okultyści z jednej strony firmują odwrót od tyranii rozumu, który dla wielu awangardystów uosabia miałkość ludzkiego istnienia, zablokowanego przez cenzurujące siły powinności rodzinnych i publicznych. Z drugiej strony stanowią niewyczerpane źródło rekwizytów, działań i rytuałów. Oba aspekty są niezwykle istotne zarówno dla czeskich artyficjalistów (Toyen i Štyrský), jak i surrealistów (Teige, Nezval), szczególne znaczenie uzyskują one jednak w teoriach i praktyce przedstawicieli surrealizmu rumuńskiego: Victora Braunera, a przede wszystkim Gherasima Luki i Gellu Nauma. Najważniejszymi elementami myśli okultystycznej są tu tajemne postaci (wampiry i media) oraz obiekty uniezależnione od kontroli rozumu. Przestrzenią, w której te przetworzone byty o nowym statusie przedostają się do świadomości, są tytułowe "niebezpieczne krajobrazy", o których pisał Breton, a które stają się metaforą (ale czy tylko?) sojuszu prajęzyka i praobrazu.