Próby kodyfikacji osobowego prawa małżeńskiego w Drugiej Rzeczypospolitej : fiasko a może jednak sukces?

After regaining independence in 1918, Poland inherited five different post-partition legal orders from the 19th century, regulating personal matrimony law on its territory, i.e. Prussian, Austrian, Hungarian, Russian and Polish from the times of the Kingdom of Poland. This situation required urgent reform and taking codification steps. The codification task was entrusted to the Codification Commission, established in 1919. Its result was the governmental matrimony law Project adopted in 1929, known as Lutostański’s Project. Unfortunately, it was not passed by the Seyjm. It happened because of the opposition of the Catholic Church and other conservative forces. The reasons for this state of affairs were too modern, for those times, legal solutions contained therein, and above all, the possibility of obtaining a divorce. Many legal solutions included in this project can be found in modern matrimony law, i.e. almost a hundred years later. Nevertheless, the very idea of codification and the adopted main principles of matrimony law should be considered a success of Polish legal thought. The more so because many of these solutions were used in post-war Poland in the Decree on matrimony law in 1945 and are known in contemporary matrimony law.

Z chwilą odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. reforma prawa małżeńskiego niemajątkowego [osobowego] stała się pilną potrzebą kodyfikacyjną. Skalę problemu najlepiej obrazują słowa księdza Stanisława Biskupskiego, który pod tym pojęciem rozumiał: „uporządkowanie prawodawstwa małżeńskiego, które przedstawiało i po dziś dzień przedstawia tak wielką różnorodność, jakiej nie spotyka się nigdzie na świecie”. Należy zauważyć, że na terenie II Rzeczypospolitej obowiązywało pięć różnych porządków prawnych w zakresie osobowego prawa małżeńskiego: pruski, austriacki, węgierski, rosyjski i polski z czasów Królestwa Polskiego. Wszystkie te kodyfikacje miały rodowód pozaborczy, dziewiętnastowieczny. W obrębie tych kodyfikacji, obowiązywały aż trzy różne modele prawa małżeńskiego: świecki, wyznaniowy i mieszany (świecko-wyznaniowy). Był to przypadek szczególny w ówczesnej Europie. Taki stan prawny istniał do końca 1945 r. i stwarzał liczne problemy prawne dla państwa, sądów i obywateli oraz władz kościołów.