This master’s thesis is devoted to the subject of literary translation and the processes that occur in its course. Based on the selected theories and methodology, I take up the creative challenge of translating Yordan Radichkov's stories that have not been translated yet into Polish: "Пупаво време" and "Царамбука". The aim is to create my own translations in line with the idea of transversality.In the first chapter "Turns, or literary translation and interdisciplinarity", I discuss the concepts related to the methodology of translation. I reach for such disciplines as: translation studies, comparative studies, cognitive linguistics (with the theory of imagery) and translational hermeneutics. The concept of the transversal translation, as understood by Bożena Tokarz, turned out to be particularly important: a translation is transversal when it is synergistic, creative, and takes into account both “foreignness” and one's own identity. The meeting of two visions of the world is based on the pursuit of compatibility. The aforementioned disciplines are characterized by a similar approach to the essence of translation - they all point to its cultural and subjective nature as an effect of interpretation. Each text is entangled in cultural, social and historical contexts related to different linguistic patterns as well as the experience and competences of the translator herself/himself.The second chapter "Everything is vanity, or around the meaning of the words of Radichkov's neologisms with the critique of society in the background. Analysis of the process of translating the story Пупаво време" is devoted to the story "Пупаво време". This chapter is an analysis and interpretation of the source text, as well as a description of the thought and decision-making processes taking place while working on the translation into Polish. The translation challenge of this text are words derived from the word 'пупа'. An important part of the work is therefore the analysis of the expressions associated with this lexeme, as well as finding a solution that will allow me to achieve “equivalence” in the tonal and semantic layer. I present a strategy based on finding words with a similar meaning among archaisms, dialectisms and I also create my own words based on them. The translation of "Пупаво време" required not only a dictionary analysis, but also one's own invention in order to preserve the Radichkov's narrative style.The third chapter, "Magic - musical and craft image of the Bulgarian countryside from a Viking point of view. Analysis of the translation process of the story of Царамбука", describes the work on the translation of the story "Царамбука". The methodological basis also in this case was the concept of transversal translation: in-depth analysis and interpretation, determining the dominants, preserving elements of foreignness. This short piece contains symbolic and intertextual elements as well as motifs that enable a wide interpretation. "Царамбука" is full of magical folklore dominated by neologisms - sound imitations building a polyphonic song of butterflies and roosters: as a dialogue between the semantic layer and the sonic function of sounds. The main translation challenge for this story was the appropriate selection of onomatopoeic words along with "Radichkov's" neologisms that would be related to each other in terms of meaning and sound. The inclusion of these elements makes it possible to reach a compatibility with the Bulgarian text.The presented work on the literary translations shows how complicated this process is. A holistic view of the pieces revealed their dominants, at the level of which it was necessary to maintain an equivalence. Hermeneutics allows us to look at the details and open ourselves to the "foreignness" of the grotesque world of the Bulgarian writer, hidden in the language system. The effect of the process described in the work - translations of the stories into Polish in full - forms part of the work.
Niniejsza praca magisterska jest poświęcona tematyce przekładu literackiego oraz procesów zachodzących w jego trakcie. W oparciu o wybrane teorie oraz metodologię, podejmuję kreatywne wyzwanie przetłumaczenia dotąd nieprzetłumaczonych na język polski opowiadań Jordana Radiczkowa: "Пупаво време" i "Царамбука". Celem jest stworzenie autorskich przekładów w myśl idei transwersalności.W rozdziale pierwszym "Zwroty czyli przekład literacki a interdyscyplinarność" omawiam koncepcje i zagadnienia dotyczące metodologii przekładu. Sięgam do takich dyscyplin jak: translatologia, komparatystyka, językoznawstwo kognitywne (z teorią obrazowania) oraz hermeneutyka przekładu. Szczególnie ważna okazała się koncepcja przekładu transwersalnego w ujęciu Bożeny Tokarz, według której przekład ma charakter transwersalny wtedy, gdy jest synergiczny, kreatywny, uwzględnia zarówno „obcość”, jak i własną tożsamość. Spotkanie dwóch wizji świata tekstów (źródłowego i docelowego) opiera się na dążeniu do równoznaczności. Wymienione dyscypliny charakteryzuje podobne podejście do istoty przekładu – wszystkie wskazują na kulturowy i subiektywny jego charakter jako efektu interpretacji. Każdy tekst jest uwikłany w konteksty kulturowe, społeczne, historyczne, wiążące się z odmiennymi wzorcami językowymi oraz doświadczeniem i kompetencjami samego tłumacza.Rozdział drugi "Wszystko marność, czyli wokół znaczenia słów radiczkowowskich neologizmów z krytyką społeczeństwa w tle. Analiza procesu przekładu opowiadania Пупаво време" poświęcony jest opowiadaniu "Пупаво време". Rozdział ten to analiza i interpretacja tekstu źródłowego, a także opis procesów myślowych i decyzyjnych zachodzących podczas pracy nad przekładem. Wyzwaniem translatorskim tego tekstu na język polski są słowa będące pochodnymi wyrazu 'пупа'. Istotną częścią pracy jest zatem analiza wyrażeń związanych z tym leksemem, a także znalezienie rozwiązania, które umożliwi osiągniecie równoznaczności w warstwie brzmieniowej i znaczeniowej. Przedstawiam strategię polegającą na odszukaniu wyrazów o podobnym znaczeniu wśród archaizmów, dialektyzmów a także tworzę własne wyrazy na ich podstawie. Praca nad przekładem opowiadania "Пупаво време" wymagała nie tylko analizy słownikowej, ale także inwencji własnej, aby zachować powtórzenia właściwe stylowi narracyjnemu Radiczkowa.Rozdział trzeci "Magiczny - muzyczno-rzemieślniczy obraz bułgarskiej wsi z punktu widzenia Wikinga. Analiza procesu przekładu opowiadania Царамбука", opisuje pracę nad przekładem opowiadania "Царамбука". Podstawą metodologiczną także w tym przypadku była koncepcja przekładu transwersalnego: dogłębna analiza i interpretacja, ustalenie dominant, zachowanie elementów obcości. W tym krótkim utworze nagromadzone zostały elementy symboliczne, intertekstualne oraz motywy umożliwiające szeroką interpretację, intrygująca jest także narracja. "Царамбука" przepełnionа jest magiczną ludowością, w której dominantą są neologizmy – imitacje dźwiękowe budujące wielogłosową pieśń maselnic i kogutów, w której zawarty jest dialog między warstwą semantyczną a brzmieniową funkcją głosek. Głównym wyzwaniem translatorskim dla tego opowiadania był odpowiedni dobór wyrazów dźwiękonaśladowczych wraz z „radiczkowowskimi” neologizmami, które byłyby powiązane ze sobą znaczeniowo оraz brzmieniowo. Uwzględnienie tych elementów umożliwia równoznaczność z tekstem bułgarskim.Przedstawiony przebieg pracy nad przekładami ujawnia, jak bardzo jest skomplikowany ten proces. Holistyczne spojrzenie na utwory uwidoczniło ich dominanty, na poziomie których należało zachować równoznaczność. Hermeneutyka pozwoliła na przyjrzenie się detalom oraz na otwarcie się na „obcość” oraz ukrytą w systemie językowym groteskowego świata bułgarskiego pisarza. Efekt opisanego w pracy procesu – przekłady opowiadań na język polski w całości – stanowią część pracy.
