Vitex agnus - castus L. - a species with medicinal and cosmetic importance

W niniejszej pracy scharakteryzowano gatunek Vitex agnus castus – L. (niepokalanek zwyczajny, rodzina Lamiaceace) z uwzględnieniem systematyki, występowania, morfologii i składu chemicznego. Przedstawiono również charakterystykę trzech ważnych grup metabolitów wtórnych występujących w opisywanym gatunku: kwasów fenolowych, flawonoidów i irydoidów. Uwzględniono m.in. ich budowę chemiczną, właściwości fizyczne, biosyntezę w roślinach oraz właściwości lecznicze i kosmetyczne wybranych, przykładowych związków. Surowcem farmakopealnym jest owoc niepokalanka Agni casti fructus (monografia w FP XII: 10th. Ph. Eur.). Zastosowanie mają również liście tego gatunku. W pracy szczegółowo opisano działanie farmakologiczne wyciągów z owoców i z liści niepokalanka zwyczajnego, i wykorzystywanie ich w lecznictwie oraz kosmetologii. Przedstawiono przykłady preparatów leczniczych i kosmetycznych zawierających w swoim składzie wyciąg z Vitex agnus castus. W bazie CosIng przygotowanej przez Komisję Europejską i stanowiącej wykaz składników stosowanych w preparatach kosmetycznych na terenie Unii Europejskiej, znajdują się wyciągi z owoców i liści Vitex agnus castus oraz olejek eteryczny uzyskany z roślin tego gatunku. Również witeksyna - flawonoid występujący w niepokalanku zwyczajnym – jest wymieniony jako składnik kosmetyczny. W bazie CosIng występują również surowce z trzech innych gatunków z rodzaju Vitex – V. negundo, V. rotundifolia i V. trifolia. Wymienione gatunki różnią się w pewnym stopniu składem chemicznym od niepokalanka zwyczajnego. Dotyczy to przede wszystkim zawartości ilościowej, natomiast skład jakościowy podstawowych związków jest bardzo zbliżony. Wszystkie cztery gatunki zawierają m.in. irydoidy: aukubinę i agnuzyd, oraz flawonoid – witeksynę. W pracy podano również przykłady preparatów kosmetycznych zawierających w swoim składzie wyciągi z V. negundo, V. rotundifolia i V. trifolia. Farmakopealny gatunek Vitex agnus castus ma ugruntowaną pozycje na rynku farmaceutycznym przede wszystkim ze względu na skuteczność w leczeniu różnorodnych dolegliwości związanych z PMS (premenstrual syndrome) – zespołem napięcia miesiączkowego. Badania farmakologiczne wskazują również na aktywność przeciwnowotworową wyciągu z niepokalanka zwyczajnego, związaną głównie z obecnością flawonoidu – kastycyny. Surowiec farmakopealny Agni casti fructus jest standaryzowany właśnie na obecność tego związku. Gatunek wykorzystywany jest również w dużym zakresie w kosmetologii, o czym świadczy obecność składników w wykazie bazy CosIng i liczne preparaty dostępne na rynku kosmetycznym. Podsumowując – można stwierdzić, że Vitex agnus castus L. jest gatunkiem o ważnym znaczeniu leczniczym i kosmetycznym.

In this work the species Vitex agnus castus - L. (Chasteberry, Lamiaceae family) is characterized in terms of systematics, occurrence, morphology and chemical composition. The characteristics of three important groups of secondary metabolites occurring in the described species are also presented: phenolic acids, flavonoids and iridoids. Among other things, their chemical structure, physical properties, biosynthesis in plants, as well as medicinal and cosmetic properties of selected exemplary compounds are considered. The pharmacopoeial raw material is the Agni casti fructus (monography) in FP XII: 10th. Ph. Eur.). The leaves of this species are also used. The paper describes in detail the pharmacological action of extracts from the fruit and leaves of immaculata, and their use in medicine and cosmetology. Examples of medicinal and cosmetic preparations containing Vitex agnus castus extract in their composition are presented. In the CosIng database prepared by the European Commission and constituting a list of ingredients used in cosmetic preparations in the European Union, there are extracts from the fruits and leaves of Vitex agnus castus and essential oil obtained from plants of this species. Also, vitexin - a flavonoid found in chasteberry - is listed as a cosmetic ingredient. The CosIng base also contains raw materials from three other species of the Vitex genus – V. negungo, V. rotundifolia and V. trifolia. The aforementioned species differ to some extent in chemical composition from the common immaculate. This mainly concerns the quantitative content, while the quality of the basic compounds is very similar.All four species contain, among other things, the iridoids acubin and agnuside, and the flavonoid vitexin. The paper gives examples of cosmetic preparations containing extracts of V. negundo, V. rotundifolia and V. trifolia in their composition. The pharmacopoeial species Vitex agnus castus has a well-established position on the pharmaceutical market primarily due to its effectiveness in treating a variety of complaints related to PMS (premenstrual syndrome) - menstrual tension syndrome. Pharmacological studies also point to the anti-cancer activity of the extract of Agni catus, mainly related to the presence of the flavonoid casticin. The pharmacopoeial raw material Agni casti fructus is standardized precisely for the presence of this compound. The species is also used extensively in cosmetology, as evidenced by the presence of the ingredients in the CosIng base list and numerous preparations available on the cosmetic market. In conclusion - it can be concluded that Vitex agnus castus - L. is a species of important medicinal and cosmetic importance.