Dziedzictwo psychoanalizy : "ambiwalentne Elizjum" według Freuda

Since its inception, psychoanalysis has provoked conflicting opinions and has been the subject of numerous controversies. Although many readers at the beginning of the 20th century did not know whether Freudian revelations should be taken seriously (a similar fate befell Gustav Mahler's works), the theses about the intellectual death of their author, eagerly formulated in academia in the last few decades of the 20th century, seem premature and greatly exaggerated. Freud left an important and indelible mark on human self-understanding, and the legacy of psychoanalysis continues to be alive, theoretically and practically. Regardless of the undoubted merits for psychology, psychiatry and the developing psychotherapeutic movement, or laying the foundations for the critical hermeneutics of culture, psychoanalysis redefined the foundations for work on mental self-understanding and improvement, also in an ethical sense. It also created a space for modern individualism, emphasising the autonomous value of individual life outside the religious, national and even community context. In addition, emancipatory threads were an important aspect of psychoanalysis, and encouraged liberation from the pressure of outdated and highly oppressive norms. At the same time, however, psychoanalysis has always claimed the existence of an existential, perhaps metaphysical "surplus" which does not intend to succumb to knowledge and mastery. For this reason, psychoanalysis seems to be the heir of older religious traditions, albeit without offering universal recipes or consolations.

Psychoanaliza od momentu swego powstania prowokowała sprzeczne opinie i była przedmiotem licznych kontrowersji. Choć wielu czytelników już na początku XX-tego wieku nie wiedziało czy Freudowskie rewelacje należy traktować poważnie (podobny los spotkał utwory Gustava Mahlera), to tezy o intelektualnej śmierci ich autora, chętnie formułowane w środowiskach akademickich paru ostatnich dekad XX wieku, wydają się przedwczesne i mocno przesadzone. Freud pozostawił bowiem ważny i nieusuwalny ślad na ludzkim samozrozumieniu, zaś dziedzictwo psychoanalizy jawi się nadal jako żywe, teoretycznie i praktycznie. Niezależnie od niewątpliwych zasług dla psychologii, psychiatrii i rozwijającego się ruchu psychoterapeutycznego czy położenia fundamentów pod krytyczną hermeneutykę kultury, psychoanaliza na nowo zdefiniowała podwaliny dla pracy nad psychicznym samorozumieniem się i doskonaleniem, również w etycznym sensie. Ustanowiła także przestrzeń dla nowożytnego indywidualizmu, kładąc nacisk na autonomiczną wartość jednostkowego życia ujmowanego poza kontekstem religijnym, narodowym, a nawet wspólnotowym. Ważnym aspektem psychoanalizy były również wątki emancypacyjne, zachęcające do wyzwolenia spod presji przestarzałych i wielce opresyjnych norm. Równocześnie jednak psychoanaliza zawsze głosiła istnienie pewnego egzystencjalnego, a być może metafizycznego „naddatku”, który nie zamierza poddać się poznaniu i opanowaniu. Z tej racji stanowi spadkobierczynię dawniejszych tradycji religijnych, jednak w przeciwieństwie do nich, nie oferuje uniwersalnych recept czy pocieszeń.