The Stanislavian novel : realistic conventions and didactic duties : an introduction

From its beginnings - in Poland it was the second half of the 18th century - the novel, a genre that eluded the distinctions of traditional normative poetics, had to face all kinds of strictures, not only in the sphere of aesthetics. At the same time, due to its innovatory representation of reality and its effectiveness as a tool of persuasion, it aroused a genuine interest among the enlightened elites. This positive attitude appears to have been shared by Ignacy Krasicki, whose work (not excepting novels) was generally regarded as a model of unparalleled literary excellence. This article re-examines his achievement as a novelist and discusses at greater length his first novel 'Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki'. Published in 1776, it was the first Polish novel and the most interesting example of early realistic fiction until the appearance in 1815 of 'Dwaj panowie Sieciechowie' by Julian Ursyn Niemcewicz.

Powieść, jako gatunek nieumocowany w poetykach normatywnych, natrafiała u swoich początków - przypadających w rodzimej literaturze na II połowę XVIII w. - na rozmaite przeszkody, lokujące się nie tylko w sferze estetyki. Jednocześnie była jednak zjawiskiem, które ze względu na uwidaczniający się w tego typu utworach nowy sposób ujmowania rzeczywistości nie mogło zostać przeoczone przez ludzi oświecenia, jawiło się bowiem jako skuteczny środek perswazji dokonywanej poprzez twórczość literacką. W centrum niniejszych, poświęconych temu właśnie zagadnieniu, rozważań sytuuje się powieściopisarski dorobek Ignacego Krasickiego, również w tej roli będącego wówczas niedoścignionym wzorem dla innych twórców. Za główny przedmiot obserwacji obrano tutaj pierwszą z jego powieści, czyli Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki (1776), pozostającą co najmniej do czasu, dziewiętnastowiecznych już, powieściowych wystąpień przedstawicieli następnego pokolenia oświeconych - z Julianem Ursynem Niemcewiczem jako autorem Dwóch panów Sieciechów (1815) na czele - najciekawszym przykładem wczesnorealistycznej prozy w naszym piśmiennictwie.