Pacjenci po ciężkich uszkodzeniach mózgu często nie są zdolni do komunikacji ani samodzielnego poruszania się oraz nie wykazują żadnych oznak zachowań celowych, a równocześnie mogą pozostawać świadomi. Tego rodzaju stany określamy jako zaburzenia świadomości. Ich dotychczasowa kliniczna diagnoza, opierająca się na złożonych kryteriach behawioralnych, ciągle pozostawia przypadki niejednoznaczne. Niniejszy artykuł przedstawia przegląd najnowszych podejść eksperymentalnych służących ocenie struktury i funkcji ośrodkowego układu nerwowego, bazujących na neuroobrazowaniu i korzystających z aktualnej wiedzy o mózgowych mechanizmach świadomości. Wszystkie one mają na celu znalezienie jak najskuteczniejszej miary, która umożliwiłaby rzetelniejszą diagnozę. Pierwszy kierunek badań opiera się na technikach obrazowania strukturalnego, które dostarczają informacji na temat organizacji i stanu połączeń neuronalnych w obrębie mózgowia. Kolejny stanowią badania funkcjonalne, w których wyróżniamy podejścia pasywne i aktywne. Paradygmaty pasywne oceniają możliwość wystąpienia świadomości w sieci mózgowej pacjenta bez jego aktywnego udziału w zadaniu eksperymentalnym, zaś aktywne umożliwiają wnioskowanie o stanie świadomości na podstawie neuronalnych korelatów aktywności wolicjonalnej zarejestrowanych w trakcie wykonywania przez pacjenta zadania umysłowego. To drugie podejście opiera się na założeniu, że aktywność wolicjonalna wymaga świadomości i nie da się jej wyjaśnić w kategoriach stereotypowych reakcji na stymulację. Podczas gdy większość przedstawionych w niniejszym przeglądzie podejść bardzo dobrze sprawdza się w różnicowaniu pomiędzy grupami, do tej pory niewiele z nich pozwala różnicować stan świadomości na poziomie pojedynczego pacjenta. W tym najistotniejszym - jeśli wziąć pod uwagę dalszą opiekę nad pacjentem - zadaniu duży potencjał wydaje się mieć komplementarne korzystanie z kilku metod bądź stosowanie badań pozwalających wieloaspektowo ocenić funkcjonowanie mózgowia dzięki jednoczesnemu wykorzystaniu różnych technik pomiaru (np. EEG i fMRI).

Patients after severe brain injury are often unable to communicate, move on their own or show evidence of a purposeful behaviour, yet at the same time they may remain conscious. Such states are referred to as disorders of consciousness. Their clinical diagnosis, as based on complex behavioural criteria, is still prone to error and may lead to ambiguous cases. This article is an overview of the recent experimental approaches aimed at the assessment of the structure and function of the central nervous system, based on neuroimaging and employing the current knowledge regarding the mechanisms of consciousness. All these approaches are aimed at identifying the most efficient measure to enable a reliable diagnosing. The first approach is based on structural imaging that provides information on the organisation and state of neural connections within the brain. Other approaches are functional studies divided into passive and active ones. Passive paradigms evaluate the ability of the neural networks in the patient’s brain to sustain consciousness without them having to take part in an experimental task, while the active ones enable the assessment of the state of consciousness on the basis of neural correlates of volitional activities recorded as the patient performs mental tasks. The latter approach rests on an assumption that volitional activity requires conscious processing and cannot be explained in terms of stereotypic reaction to stimulation. While a significant number of approaches presented herein works quite well with respect to differentiating the states on the group level, still only a few of them allow such differentiation on the level of an individual patient. On the latter level, the most important challenge (when it comes to choose a particularcare for a patient) could be carried out by a complementary use of several methods at the same time or the evaluation of brain function based on various neuroimaging techniques (EEG and fMRI).