On the edge of initiation and aberration. Exposing children’s sexuality in selected works of Stanisław Ignacy Witkiewicz, Leo Lipski and Marian Pankowski

Niniejsza praca stanowi próbę ujęcia transgresyjnego oblicza odkrywania dziecięcej seksualności w polskiej literaturze dwudziestowiecznej. Przedmiotem analizy są utwory trzech awangardowych twórców – „Straszliwy wychowawca” Stanisława Ignacego Witkiewicza, „Niespokojni” Leo Lipskiego oraz „Putto” Mariana Pankowskiego. W pierwszym rozdziale ukazane zostają dwie odmienne kreacje wizerunku dziewczynki – demonicznej u Witkacego oraz tytułowej „niespokojnej” u Lipskiego. Refleksje Katarzyny Przyłuskiej-Urbanowicz wskazują na obecność w twórczości Witkacego wyraźnych śladów toposu nimfetki, który przyjmuje formę fantazmatu, zakorzenionego w ówczesnej myśli patriarchalnej. Badania Antoniego Zająca pozwalają z kolei na usytuowanie krystalizującej się seksualności protagonistki „Niespokojnych” w koncepcji aberracyjnego „rośnięcia w poprzek”, zaproponowanego przez Bond Stockholm. Drugi rozdział, w całości poświęcony utworowi Pankowskiego, rozpatruje działania nieletnich, chłopięcych bohaterów w kontekście pracy seksualnej, wykorzystując do ich analizy koncepcje Michaela Foucaulta, a także przyjętą w tekście perspektywę narracyjną. Zakończenie przedstawia ocenę wagi rozpatrywanego problemu dla zmiany postrzegania podmiotowości dziecka w ówczesnej mentalności, a także sytuuje rolę tego przedsięwzięcia literackiego w kręgu ponowoczesnego, interdyscyplinarnego nurtu badawczego „children studies”.

This thesis attempts to capture the transgressive face of exploring children’s sexuality in twentieth-century Polish literature. The subject of the analysis is the works of three avant-garde authors – Stanisław Ignacy Witkiewicz's The Dreadful Tutor, Leo Lipsky's The Restless, and Marian Pankowski's Putto. The first chapter presents two different creations of the image of the girl – the demonic one, portrayed by Witkacy and the „restless” one, portrayed by Lipski. Katarzyna Przyłuska-Urbanowicz's reflections indicate the presence of the nymphette topos in Witkacy’s work, which takes the form of a phantasm rooted in the patriarchal thought of the time. Antoni Zając's research, on the other hand, allows the crystallising sexuality of the protagonist of The Restless to be situated within the concept of aberrant „growing across”, proposed by Bond Stockholm. The second chapter, entirely devoted to Pankowski's work, considers the actions of the juvenile, boyish protagonists in the context of sex work, using Michael Foucault's concepts for their analysis, as well as the narrative perspective adopted in the text. The conclusion presents an assessment of the importance of the problem under consideration for changing the perception of the child's subjectivity in the mentality of the time, and situates the role of this literary endeavour within the circle of the postmodern, interdisciplinary research current of „children studies”.