Church - Party - theater : diffuse censorship in the Polish Peoples Republic

This article analyzes the events around the attempt of Catholic Church officials to block the premiere of "Odpocznij po biegu" (Rest after the Race), a play based on Władysław Terlecki's novel, directed by Zygmunt Hübner (prem. 11 November 1976 in Teatr Powszechny, Warsaw). The author demonstrates the mechanisms of censorship in the Polish People's Republic based on correspondence, partly unknown before, between the Church, the government, and the theater, as well as juxtaposing media accounts about the play and the instructions and reports of state censorship. He posits that the identification of censorship with the institution of the Chief Office for the Control of the Press, Publications, and Public Performances (GUKPPiW), established in narratives about People's Poland, is insufficient and erroneous. Instead, he proposes an approach drawing on the concept of diffuse censorship, understood as a practice resulting from the interconnections and interdependencies between the Church, the Party, and the theater, in which the office of state censorship was not the only agent. These interconnections were particularly important in cases involving the protection of religious feelings.

Tekst jest analizą wydarzeń związanych z podjętą przez hierarchów Kościoła katolickiego próbą niedopuszczenia do premiery spektaklu "Odpocznij po biegu" w reż. Zygmunta Hübnera (premiera w Teatrze Powszechnym w Warszawie: 11 listopada 1976). Sięgając do częściowo nieznanej korespondencji na linii Kościół-rząd-teatr oraz zestawiając medialny przekaz na temat spektaklu z instrukcjami i raportami państwowej cenzury, autor ukazuje mechanizmy działania cenzury w PRL. Na tej podstawie stawia tezę, że obowiązujące w ujęciach dotyczących Polski Ludowej utożsamienie cenzury z instytucją GUKPPiW jest niewystarczające i błędne. W zamian proponuje ujęcie zgodne z filozofią cenzury rozproszonej, będącej praktyką powiązań i zależności pomiędzy Kościołem, Partią i teatrem, w których urząd państwowej cenzury był jedną - ale nie jedyną - instancją.