Znieczulenie powierzchniowe polega na odwracalnym zablokowaniu przekaźnictwa nerwowego w wolnych zakończeniach nerwów czuciowych spojówek, najbardziej zewnętrznych warstw skóry i błon śluzowych. Efekt znieczulający uzyskiwany jest po bezpośredniej aplikacji środka w postaci maści, kremu lub żelu, podania roztworu lub rozpylenia sprayu na powierzchnię znieczulanej tkanki. W praktyce stomatologicznej topikalne znieczulenie błony śluzowej jamy ustnej jest rutynowo stosowane w miejscu wkłucia przed iniekcyjnym podaniem znieczulenia nasiękowego lub przewodowego, może także być jedynym sposobem zapewniającym bezbolesne przeprowadzenie niektórych interwencji z różnych dziedzin stomatologii. Dodatkowo środki aplikowane powierzchniowo odgrywają istotną rolę w uśmierzaniu dolegliwości pozabiegowych, takich jak ból poekstrakcyjny, oraz są cenną pomocą w objawowym leczeniu bolesnych zmian. Leki te wchodzą także w skład płukanek stosowanych w zapaleniu jamy ustnej związanym z systemowym leczeniem przeciwnowotworowym. W artykule przedstawiono stomatologiczne sytuacje kliniczne, w których powierzchniowe znieczulenie jest szczególnie użyteczne, omówiono czynniki wpływające na skuteczność metody oraz wykorzystywane w praktyce lekarza dentysty postaci środków, jak i same leki. Możliwe miejscowe i ogólne powikłania związane z powierzchniowym stosowaniem preparatów w stomatologii zostały omówione łącznie z postępowaniem w przypadku ich wystąpienia.

Topical anaesthesia is a reversible block of neurotransmission in the free sensory nerve endings of the conjunctiva, the outermost layers of the skin and mucosa. The anaesthetic effect is obtained after direct application of the agent in the form of an ointment, cream, or gel, application of the solution, or spraying on the surface of the anaesthetized tissue. In dental practice, topical anaesthesia of the oral mucosa is used routinely at the injection site before the local anaesthesia by infiltration or regional block, and in various fields of dentistry it may also be the only way needed to ensure painless performance of some interventions. Furthermore, topical agents play an important role in relieving post-treatment ailments, such as post-extraction pain, and are a valuable aid in the symptomatic treatment of painful lesions. These drugs are also included in mouthwashes used in stomatitis associated with systemic anticancer treatment. In the paper, clinical situations in dentistry, where topical anaesthesia is particularly useful, factors influencing the effectiveness of the method and formulations as well as the drugs (topical analgetics) themselves used by dentists were elaborated. Also, potential local and general complications associated with the application of anaesthetic preparations in dentistry have been discussed with their management.