Adab : klasyczna idea wychowania bagdadzkiego kalifatu w świetle dzieła "Al-'Iqd al-Farīd" andaluzyjczyka Ibn 'Abd Rabbihiego

Andaluzja, zdobywana dla w latach 711-713, była najbardziej na zachód wysuniętą prowincją kalifatu. Ta geograficzna odległość od centrum wkrótce przełożyła się na dystans polityczny, bowiem w 757 roku młody umajjadzki emir cAbd ar-Raḥmān I zaprzestał zwyczaju odmawiania modlitwy piątkowej w imieniu kalifa bagdadzkiego, tym samym zerwał polityczną i gospodarczą łączność z Abbasydami. Jednakże działania te nie zahamowały procesu przenikania kultury i tradycji ukształtowanej w centrum kalifatu do Andaluzji. Ten proces infiltracji nie był jednakowo intensywny na przestrzeni siedmiu wieków do czasów rekonkwisty. Jego nasilenie przypada na okres przed powstaniem kultury andaluzyjskiej, która zaczęła się wyodrębniać pod koniec X wieku. Na jej powstanie złożyła się kreatywna działalność mieszkańców tego rejonu, a więc Arabów, Berberów, Żydów oraz niejednorodnej etnicznie ludności zamieszkującej Półwysep Iberyjski przed przybyciem Arabów. Podstawowym jej składnikiem była kultura arabskiego centrum- ziem Iraku, Syrii, czy Półwyspu Arabskiego. Doskonałym przykładem oddziaływania na Andaluzję kultury arabskiej jest idea adabu ukształtowana w bagdadzkim kalifacie. Adab może być postrzegany na kilku płaszczyznach: jako pewien poziom kultury, wychowanie i rodzaj literatury, która propagowała jego idee. Tak rozumiany adab narodził się w centrum kalifatu w VIII wieku. Pierwszym bardzo wyrazistym znakiem dotarcie idei adabu do Andaluzji jest dzieło Ibn cAbd Rabbihiego Al-Iqd al-farīd. Praca ta nie tylko wiernie oddaje główne przesłania wychowania adabowego, ale organizacja tekstu (dwie płaszczyzny – tekst odautorski i cytowany), wreszcie przykłady czerpią wzorce z modelu wykształconego na Wschodzie. Ibn cAbd Rabbihi, realizując program wychowania, wykorzystuje przede wszystkim twórczość literatów z centrum kalifatu, tym samym jako pierwszy na tak wielką skalę daje Andaluzji nowe idee, które pokonując ziemie w obrębie basenu Morza Śródziemnego w ciągu wieku do niej dotarły.