The motif of hymen-funus (wedding-funeral) and greek mourning rituals in Jan Kochanowski’s laments VI i VII

This article is divided into two parts. The first discusses the topoi found in Greek and Roman epitaphs of children, especially those commemorating deceased girls and focusing on their premature death. Here, the focus is, above all, on the motif of wedding rites replaced with mourning rites and their characteristic rituals being combined (hymen-funus, i.e. wedding-funeral topos). This topos has permeated the works of modern authors who commemorated their deceased children using models from classical literature, adopting a manner of describing this death in terms of ancient religion and the mourning customs of those time (examples are taken from the works of Giovanni Pontano and Angelo Poliziano). The second part of the article shows how these motifs and, especially the ideas they express, are reflected in Jan Kochanowski' s Laments. Two motifs came under particular scrutiny, one from Lament VI (the song of the daughter bidding farewell to her mother) and Lament VII (browsing through the deceased's garmentes put into the grave and the placing gifts into the coffin). The analysis results dispel former scholars’ doubts regarding the sources of these fragments, especially of Lament VI. They also make it possible not only to decipher additional meanings introduced by Kochanowski through the references to ancient literature and rituals but also to note the different nature of the cycle devoted to his daughter Orszula. Here, in particular, the role of the child heroine differs significantly from classical and Renaissance models of poetry dedicated to deceased women. Although the poet evokes the topic of wedding obligatory in this type of work, it was not a wedding he expected from his daughter; he attributed to her the merits that, in the light of both classical and modern culture and literature, only a son could bring to his father. Orszula was to become an heiress and continuator of her father's work, a family celebrity, a bring merits to Slavic-speaking peoples. Thus Kochanowski reverses gender roles, ascribing to the girl a life scenario and merits that, in the culture of his times, could only be expected from a man.

Artykuł niniejszy dzieli się na dwie części. W pierwszej omówione zostały toposy występujące w greckich oraz rzymskich epitafiach dziecięcych, a zwłaszcza tych upamiętniających zmarłe dziewczęta i koncentrujących się na temacie ich przedwczesnej śmierci. Tu przede wszystkim motyw zastąpienia obrzędów ślubnych żałobnymi i połączenia charakterystycznych dla nich rytuałów (topos hymen-funus, ślub-pogrzeb). Topika ta przeniknęła do dzieł autorów nowożytnych, którzy upamiętniają zmarłe dzieci posługując się wzorami z literatury klasycznej, i w raz z nią przejmują sposób opisywania tej śmierci w kategoriach religii antycznej i ówczesnych obyczajów żałobnych (przykłady z utworów Giovanniego Pontana i Angela Poliziana). W drugiej części artykułu pokazano, jak owe motywy, a zwłaszcza wyrażane przez nie idee, odzwierciedlają się w Trenach Jana Kochanowskiego. Szczególnemu oglądowi poddane zostały dwa motywy - z Trenu VI (pieśń córki żegnającej matkę) oraz VII (przeglądanie wkładanych do grobu szat zmarłej i składanie darów do trumny). Uzyskane w toku analizy ustalenia służą rozstrzygnięciu wątpliwości dawnych badaczy, dotyczące źródeł tych fragmentów, a zwłaszcza z Trenu VI. Pozwalają też na odczytanie dodatkowych sensów, jakie wprowadził Kochanowski dzięki odwołaniom do literatury i obrzędów antycznych, oraz na zauważenie odmienności cyklu poświęcony Orszulce. Tu zwłaszcza rola dziecięcej bohaterki, znacznie odbiegająca od klasycznych i renesansowych wzorców poezji poświęconej zmarłym kobietom. Choć poeta przywołuje obowiązkową w tym typie twórczości topikę ślubną, to jednak nie ślubu oczekiwał po córce, lecz przypisuje jej zasługi, jakie w świetle kultury i klasyczne, i nowożytnej mógł ojcu przysporzyć tylko syn. Orszula miała zostać dziedziczką i kontynuatorką dzieła ojca, sławy rodu, zasłużoną dla społeczności mówiących w językach słowiańskich. Tym samym Kochanowski niejako odwraca role płciowe, przypisując dziewczynce scenariusz życiowy i zasługi, których w tamtej kulturze można było oczekiwać jedynie od mężczyzny.