From the history of Polish-Armenian friendship : The case of Maria Grocholska (1917-1989)

Maria Grocholska (1917-1989) odegrała znaczącą rolę w polsko-ormiańskich relacjach kulturalnych w okresie dominacji sowieckiej. Grocholska urodziła się w Petersburgu w rodzinie polskiej. Studiowała rusycystykę i filologię ormiańską w Leningradzie. W latach 1940-1945 kontynuowała studia armenistyczne na Uniwersytecie Państwowym w Erywaniu, a w latach 1945-1948 była tam asystentką profesora Gurgena Sewaka. Po rezygnacji z finalizacji doktoratu pracowała w szkołach podstawowych i średnich w Armenii, gdzie uczyła języka rosyjskiego i ormiańskiego. W latach 1955-1960 wykładała język rosyjski w Akademii Duchownej w Eczmiadzynie. Była gorącą propagatorką języka ormiańskiego w czasach rusyfikacji. W 1962 roku przetłumaczyła na język ormiański esej Bohdana Gębarskiego o ludobójstwie Ormian w imperium tureckim – List do starego tureckiego znajomego - który odbił się szerokim echem w Armenii. Przełożyła także kilka utworów literackich autorów polskich na język ormiański, w tym znaną powieść Stanisława Lema pod tytułem Solaris. Od 1969 roku mieszkała w Polsce, uczyła języka rosyjskiego w szkole średniej w Grodzisku Mazowieckim, pomagała Bohdanowi Gębarskiemu w tłumaczeniach literatury z języka ormiańskiego. Zmarła w Warszawie. W marcu 1989 roku w Eczmiadzynie zostało odprawione uroczyste nabożeństwo żałobne w jej intencji pod przewodnictwem katolikosa Wazgena I.

Մարիա Գրոխոլսկան (1917-1989) զգալի դեր է խաղացել լեհ-հայկական մշակութային հարաբերություններում խորհրդային տիրապետության շրջանում։ Նա ծնվել է Սանկտ-Պետերբուրգում՝ լեհական ընտանիքում։ Լենինգրադում սովորել է ռուսական և հայկական բանասիրություն։ 1940-1945 թվականներին հայագիտության ուսուցումը շարունակել է Երեւանի պետական համալսարանում, իսկ 1945-1948 թվականներին եղել է պրոֆ. Գուրգեն Սևակի ասիստենտը։ Հրաժարվելով դոկտորական թեզը պաշտպանելուց՝ նա աշխատել է Հայաստանի տարրական և միջնակարգ դպրոցներում, որտեղ դասավանդել է ռուսաց և հայոց լեզուները։ 1955-1960 թվականներին ռուսերեն է դասավանդել Էջմիածնի հոգևոր ակադեմիայում։ Ռուսականացման ժամանակաշրջանում եղել է հայոց լեզվի ջատագովներից մեկը։ 1962 թվականին նա հայերեն է թարգմանել Բոհդան Գեմբարսկու ակնարկը թուրքական կայսրությունում տեղի ունեցող Հայոց ցեղասպանության մասին՝ Նամակ հին թուրք ընկերոջը վերնագրով, որը լայն արձագանք գտավ Հայաստանում։ Հայերեն է թարգմանել լեհ հեղինակների մի քանի գրական տեծագործություններ, այդ թվում՝ Ստանիսլավ Լեմի Սոլարիս հայտնի վեպը ։ 1969 թվականից ապրել է Լեհաստանում, դասավանդել է ռուսաց լեզուն Գրոջիսկո Մազովիեցկու միջնակարգ դպրոցում և օգնել է Բոհդան Գեմբարսկուն հայալեզու գրականության թարգմանություններում։ Մահացել է Վարշավայում։ 1989 թվականի մարտին Էջմիածնում նրա հոգեհանգստի հանդիսավոր արարողությունն անցկացվել է՝ Վազգեն Ա կաթողիկոսի գլխավորությամբ։

Maria Grocholska (1917-1989) played a significant role in Polish-Armenian cultural relations during the Soviet era. Born in St. Petersburg to a Polish family, she studied Russian philology and Armenian philology in Leningrad. Her studies continued in Yerevan from 1940 to 1945, and from 1945 to 1948 she worked there as Professor Gurgen Sewak’s assistant. After abandoning the completion of her doctoral studies, she worked in primary and secondary schools in Armenia, where she taught Russian and Armenian. From 1955 to 1960, she taught Russian at the Academy of Theology in Etchmiadzin. She was a fervent advocate of the Armenian language during the Russification era. In 1962, she translated into Armenian Bohdan Gębarski’s essay on the Armenian genocide in the Ottoman Empire, titled List do starego tureckiego znajomego [A Letter to an Old Turkish Acquaintance], which resonated widely in Armenia. She also translated several literary works by Polish authors into Armenian, including Stanisław Lem’s well-known novel Solaris. She moved to Poland in 1969, where she taught Russian at a high school in Grodzisk Mazowiecki and assisted Bohdan Gębarski in translating literature from Armenian. Grocholska died in Warsaw. In March 1989, a solemn memorial service was held in Etchmiadzin in her honor performed by Catholicos Vazgen I.