Inne dźwięki - inna tożsamość? : żywotność geolektu a fala de Xálima przez pryzmat wartości i punktu widzenia zawartych w odróżniającej się mowie

A fala, geolekt o korzeniach tkwiących w galicyjsko-portugalskim oraz asturyjsko-leońskim i używany w dolinie Xálima przez 5000-tysięczną społeczność na granicy hiszpańsko-portugalskiej, jest znany ze swojej wyjątkowej żywotności: ok. 90% mieszkańców stale się nim posługuje, podczas gdy inne geolekty używane niegdyś na granicy są dzisiaj właściwie wymarłe. Tradycyjnie przetrwanie a fala wiązano z jej wielowiekową izolacją. Teoria ta opiera się jednak na nielicznych zapiskach historycznych, które w żadnej mierze – w mojej opinii – nie są w stanie opisać dzisiejszej rzeczywistości. Wyjaśnienia żywotności geolektu należałoby w takim razie szukać w roli, jaką a fala pełni dzisiaj w społeczności. Za drugą – równie ważną – podstawę jej żywotności uważam jej właściwości fonetyczne. Są one wystarczająco wyraziste, jak przypuszczam, z punktu widzenia percepcji, aby móc aktywować mechanizmy budowania tożsamości i tym samym nadawać a fala rolę osi zbiorowej tożsamości (hipotetyczne "cechy nieprzynależności"), co miałoby swój skutek w różnicowaniu językowym i zachowaniu dialektu. Analizując materiał dialektalny prezentujący wymowę przedakcentowego oraz akcentowanego w dolinie Xálima i porównując ją z wymową charakterystyczną dla – dominującego na tym obszarze – extremeño, identyfikuję te fonemy jako domniemane cechy tożsamości społeczności a fala w kontaktach z sąsiadami mówiącymi po kastylijsku. Abstrahując od danych statystycznych mówiących o kolektywnym stosunku społeczności do swojej mowy, posługując się pojęciem punktu widzenia oraz badaniami z zakresu lingwistyki aksjologicznej, analizuję zbiorowe wartości kryjące się w samej nazwie geolektu (a fala), zamiennie używanej przez społeczność nazwie „chapurrau”, wywodzącej się od kastylijskiego czasownika oznaczającego "mówić nieskładnie, bełkotać" oraz w wybranych z literatury fragmentach wypowiedzi, które wyraźnie wskazują na nieutożsamianie się z takimi obszarami geokulturowymi, jak Ekstremadura, czy Kastylia, a nawet na wbudowany w językowy obraz świata mieszkańców Xálimy swoisty "podwójny" punkt widzenia siebie jako "obcych w oczach obcych" na zasadzie relacji kategorii. Wspomniane pojęcia i wypowiedzi niosą silny ładunek emocjonalny, aksjologiczny, który wskazuje, że społeczność postrzega siebie jako "pozytywnie innych" od sąsiadów. Wspomniane fonetyczne cechy nieprzynależności z punktu widzenia percepcji również są silnie nacechowane. W tak skonfigurowanej językowej i socjokulturowej rzeczywistości być może uprawniona byłaby teza o posiadaniu przez nie potencjalnego ładunku aksjologicznego, który byłby aktywowany podczas kontaktu z "obcym" rozpoczynając opracowany przez Breakwell łańcuch procesów tożsamościowych prowadzących do wzmacniania pozycji geolektu z Xálimy. W celu ustrukturyzowania i nadania fundamentu teoretycznego mojej hipotezie, proponuję dodać czynnik "mówić w inny sposób" do mechanizmu Identity Process Theory Glynis Breakwell, który wzmacniałby dwie zidentyfikowane przez badaczkę podstawy tożsamości ("identity principles"): odrębność od innych ("distinctiveness") i przynależność do społeczności ("belonging").