Programy ochrony i opieki nad zabytkami : niedoceniony element polskiego systemu ochrony zabytków

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. wprowadza spójny model funkcjonowania programów opieki nad zabytkami na szczeblu centralnym i na każdym ze szczebli samorządu. Koncepcja łączy się z mechanizmem monitoringu i obiegu informacji. System dokumentów zarządczych ma na celu optymalizowanie działań w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. Hierarchizacja dokumentów i narzucająca się możliwość ich wzajemnego korelowania dają podstawy budowania spójnej polityki ochronnej od szczebla gminy, po centralny. Krajowy, wojewódzkie, powiatowe i gminne programy opieki nad zabytkami to narzędzia strategiczne, kreujące politykę, wyrażające wolę, określające kierunki działania. Jednak w wielu przypadkach programy w ogóle nie zaistniały. W ochronie zabytków dominuje wciąż model kontroli administracyjno-prawnej. Lata 2003-2016 to okres „oswajania się” z nowym narzędziem ochrony i zarządzania dziedzictwem. Doświadczenia te należy spożytkować i dążyć do utrwalenia koncepcji budowania spójnej strategii ochrony zabytków w Polsce za pośrednictwem programów na wszystkich szczeblach administracji.

Summary: Under the Act of 23 July 2003 on the Protection and Guardianship of Monuments, a coherent model for caring for historic monuments and sites on both central and local levels was introduced. This concept is intertwined with monitoring and flow of information. The system of managing documents is aimed at optimising actions pertaining to the protection of cultural heritage. As there is a clear hierarchy of these documents, which can also correlate with each other, there are sound reasons behind establishing a coherent protection policy - from municipal/communal level to the central one. National, regional, district, and municipal/communal programmes pertaining to care for historic monuments and sites are strategic tools which shape policy, direct actions towards specific aims, and reflect the will. In a number of cases, however, no programmes have ever been developed. Administrative and legal supervision is still the predominant model in the protection of monuments and sites. the period of 2003-2016 was the time to „become familiar” with the new tool applied in heritage protection and management. One should learn from these experiences and promote the idea of devising a coherent strategy aimed at protecting historic monuments and sites by implementing programmes on all administrative levels.