On edifying literature

Artykuł stanowi próbę redefinicji pojęcia "literatury budującej" w literaturze polskiej i europejskiej schyłku XIX–XX wieku jako czynnika emocjonalnego i intelektualnego kształtowania świadomości etycznej czytelnika i pogłębiania jego wiedzy na temat człowieczeństwa. Wskazuje związki pisarstwa "ku pokrzepieniu serc" z religijną i świecką tradycją parentetyczną oraz obecność podobnych wątków i schematów narracyjnych w ich późniejszych kontynuacjach. Przedmiotem szczególnej uwagi i punktem wyjścia rozważań, poświęconych przyjaźni i braterstwu jako znaczącym wątkom tego nurtu piśmiennictwa staje się przeznaczona dla młodego odbiorcy i przez długi czas niezwykle popularna twórczość ks. Jana Bosko (Giovanniego Bosco) i Edmonda De Amicisa, konfrontowana z powieściami Kornela Makuszyńskiego. Refleksje dotyczą także zagadnienia programowej i "funkcjonalnej" roli wychowawczej wybranych dzieł literatury pięknej (Władca pierścieni Johna R.R. Tolkiena, Tchnienie Wiesława Helaka) i dokumentu osobistego oraz eseistyki i literatury przygodowej (jak Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego, Znaczy kapitan Karola Olgierda Borchardta) oraz kwestii powiązań sztuki i etyki.

The article attempts to redefine the concept of "edifying literature" in Polish and European literature of the turn of the 19th and 20th centuries as a factor in the emotional and intellectual shaping of the reader’s ethical identity and deepening of his/her knowledge on humanity. He points to the connections of “heartening” writings with the religious and secular parenthetical tradition, and the presence of similar themes and narrative patterns in their later continuations. The works of Father John Bosco and Edmondo De Amicis, intended for the young audience and for a long time extremely popular, and confronted with the novels of Kornel Makuszyński, can serve as the starting point for the analysis touching on friendship and fraternity as significant themes of this trend of writing. It also reflects on the issue of the programme and “functional” educational role of the selected works of fiction (John R.R. Tolkien’s The Lord of the Rings, Wieslaw Helak’s Tchnienie (Eng. The Breath), personal documentary, as well as essay and adventure literature, such as Aleksander Kamiński’s Kamienie na szaniec (Eng. Stones for the Rampart), Karol Olgierd Borchardt’s Znaczy Kapitan (Eng. Let’s say the Captain), as well as the issues linked to art and ethics.