Niepełnosprawność w teatrze polskim lat dziewięćdziesiątych : "Madam Eva, Ave Madam" Teatru Zenkasi

The article discusses the play Madam Eva, Ave Madam, conceived by Zenon Fajfer and Katarzyna Bazarnik, who founded the “Zenkasi” Theatrical Association in the 1990s in Poland. The origins of the play take us back to the times when Zenon Fajfer worked as a social officer in a home for people with disabilities – the Brother Albert Hall – on what was then Zielna Street in Kraków. The job was in lieu of doing the then compulsory military service. Observing the monotony that accompanied the residents with physical disabilities, Fajfer strived to distance himself from art therapy and establish a professional avant-garde theatre. He wished to address stereotypes concerning the disabled body, but also create space that both actors and spectators could share. At the same time, the play became an aesthetic response to the understanding of theatre proposed by Tadeusz Kantor. His bioobjects were juxtaposed with the condition of the human, for whom the object-wheelchair is an integral part of everyday life; Zenkasi also defined the concept of an Even Lower Rank. The analysis of Madam Eva, Ave Madam presented in this article is based on original research in the private archive of Fajfer and Bazarnik; access to the theatre programmes and leaflets makes it possible to track the stagings both in Poland and abroad while articles and reviews shed a light on the reception of the work. I also ground the findings in a broader context of disability studies, referring to Lennard Davis, Petra Kuppers and Sunaura Taylor, among others.

Celem pracy jest przybliżenie czytelnikom sztuki teatralnej Madam Eva, Ave Madam, przygotowanej przez Zenona Fajfera i Katarzynę Bazarnik w ramach działalności Stowarzyszenia Teatralnego „Zenkasi” w latach 90. Pomysł na tę sztukę zrodził się, gdy Zenon Fajfer podjął pracę jako opiekun artystyczny w Domu Pomocy Społecznej przy ówczesnej ulicy Zielnej w Krakowie, świadomie nie zgadzając się na obowiązkową służbę wojskową. Obserwując monotonię życia podopiecznych z niepełnosprawnością ruchową, pragnął on odejść od praktyk arteterapii na rzecz stworzenia profesjonalnego teatru awangardowego, który pozwoliłby skomentować stereotypy dotyczące ciała z niepełnosprawnością oraz stworzyć przestrzeń spotkania publiczności i aktorów. Jednocześnie, spektakl stanowi artystyczną odpowiedź na rozumienie teatru zaproponowane przez Tadeusza Kantora. Pojęcie bio-obiektu zestawione jest z kondycją człowieka, dla którego przedmiot-wózek jest integralną częścią codziennego życia; Zenkasi tworzą również autorski koncept Realności Jeszcze Niższej Rangi. Prezentowane analizy Madam Eva, Ave Madam oparte są na pracy w prywatnym archiwum Fajfera i Bazarnik – dostęp do programów i ulotek pozwala prześledzić kolejne wystawienia w Polsce i za granicą, natomiast artykuły i recenzje dają wgląd w recepcję sztuki. Odwołania do studiów nad niepełnosprawnością autorstwa m.in. Lennarda Davisa i Petry Kuppers osadzają interpretacje w szerszym kontekście studiów nad niepełnosprawnością. Praca może przyjąć formę artykułu naukowego lub wywiadu z Zenonem Fajferem i Katarzyną Bazarnik, zależnie od decyzji redakcji.