Turkish vocabulary in Aleksander Chodźkos "Vocabulaire français-turc" (1854)

This book presents Turkish lexical material selected from the diction-ary Vocabulaire français-turc, which is part of the textbook Le Drogman turc donnant les mots et les phrases les plus nécessaires pour la Conversation. Vade mecum indispensable à l’armée d’Orient par A. Ch. written by the nineteenth-century orientalist Aleksander Chodźko.The main aim of this book is to present and discuss the Turkish vocabulary contained in Vocabulaire français-turc. The analysis refers not only to the semantics of the collected material, but also to phonetics and grammatical forms. The lexical material presen-ted by Chodźko presents the nineteenth-century Turkish, i.e. the so-called New-Ottoman language. In the dictionary of Chodźko, however, there are words in archaic forms typical of the older period of development of the Ottoman-Turkish language. This archaic character is manifested not only in the phonetics of words and the morphemes they contain, but also in numerous lexical archaisms. However, they are similar in meaning to their counterparts attested in modern Anatolian dialects. Th e phenomena occurring in the studied material may indicate that the process of modernization of the Ottoman-Turkish language was not yet completed at the time when the textbook in question was written. The aim of this paper is also to draw attention to the figure of the author himself, who is not properly appreciated even by contemporary orientalists, and whose rich scientific and literary heritage is known only to a few researchers. An orientalist by education, a diplomat, and at the same time a poet and researcher of Slavic literatures, he is known primarily as an expert in the language, literature and culture of the Iranian peoples. He is hardly known as an author of works on Turkish subjects. A work that is definitely worth knowing about is the textbook Le Drogman turc... written in special historical circumstances. This book was intended to serve as a guide and at the same time a textbook for learning Turkish for French soldiers taking part, as an ally of the Turkish side, in the Crimean War (1853-56). Chodźko himself called his textbook both a translator (le drogman) and a guide (vademecum). A user of Le Drogman turc... was able not only to become familiar with the basic Turkish vocabulary necessary to communicate with the Turkish population, but also to gain know-ledge about the realities of life in the Turkish state. Despite its concise form (96 pages), Chodźko’s work is undoubtedly a novelty among the nineteenth-century European publications devoted to the Ottoman-Turkish language, which were primarily dictionaries and grammars. It can be said that Le Drogman turc... could be a prototype for the so-called phrasebook, which nowadays is indispensable in the equipment of every tourist.

Niniejsza książka prezentuje turecki materiał leksykalny ze słownika Vocabulaire français-turc, stanowiącego jedną z części podręcznika Le Drogman turc donnant les mots et les phrases les plus nécessaires pour la Conversation. Vade mecum indispensable à l’armée d’Orient par A. Ch. napisanego przez dziewiętnastowiecznego orientalistę – Alek-sandra Chodźkę.Zasadniczym celem pracy jest prezentacja i omówienie tureckie-go słownictwa zawartego w Vocabulaire français-turc. Przeprowadzo-na analiza odnosi się nie tylko do semantyki zebranego materiału, ale również do fonetyki i form gramatycznych. Przedstawiony przez Chodźkę materiał leksykalny prezentuje dziewiętnastowieczną turecczyznę, czyli tzw. język nowoosmański. W słowniku Chodźki spotyka się jednak wyrazy występujące w formach archaicznych, typowych dla starszego okresu rozwojowego języka osmańsko-tureckiego. Ta archaiczność przejawia się nie tylko w fonetyce wyrazów i zawartych w nich morfemów, ale też widoczne są liczne archaizmy leksykalne. Niektóre z badanych wyrazów nie są poświadczone we współcze-snym tureckim języku literackim. Są natomiast znaczeniowo zbliżone do swoich odpowiedników poświadczonych we współczesnych gwarach anatolijskich. Występujące w badanym materiale zjawiska mogą świadczyć o tym, że w czasie, w którym powstał omawiany podręcz-nik, proces modernizacji języka osmańsko-tureckiego nie był jeszcze zakończony.Celem niniejszej pracy jest też zwrócenie uwagi na postać samego autora, który nawet przez współczesnych orientalistów nie jest należycie doceniony, a jego bogata spuścizna naukowo-literacka wciąż jest znana tylko niewielu badaczom.Ten z wykształcenia orientalista, dyplomata, a równocześnie poeta i badacz literatur słowiańskich znany jest przede wszystkim jako znawca języka, literatury oraz kultury ludów irańskich. Nieznany jest prawie wcale jako autor prac poświęconych tematyce tureckiej.Dziełem, o którym na pewno warto wiedzieć, jest właśnie książka Le Drogman turc..., napisana w szczególnych historycznych okolicznościach. Miała ona służyć jako przewodnik, a zarazem podręcznik do nauki języka tureckiego dla francuskich żołnierzy biorących udział, jako sojusznik strony tureckiej, w wojnie krymskiej (1853–1856). Sam Chodźko nazwał swój podręcznik zarówno „tłumaczem” (le drogman), jak i „przewodnikiem” (vademecum). Korzystający z Le Drogman turc... mógł zatem nie tylko zapoznać się z podstawowym , ale też zdobyć wiedzę na temat realiów życia w państwie tureckim. Praca Chodźki – pomimo swej zwięzłej formy (96 stron) – stano-wi niewątpliwie novum wśród dziewiętnastowiecznych europejskich publikacji poświęconych językowi osmańsko-tureckiemu, które były przede wszystkim słownikami i gramatykami. Można powiedzieć, że Le Drogman turc... mógłby stanowić pierwowzór dla tak zwanych rozmówek, które współcześnie są niezbędne w wyposażeniu każde-go turysty.