Nazwy kapliczek i krzyży przydrożnych na tle kultury ludowej

The main purpose of this article is an attempt to describe names of little chapels and roadside crosses functioning at oral Polish. The research material contains over 60 names of small objects of sacred architecture which were collected from 2021 to 2022 during informal conversations with the oldest- and middle-generation inhabitants of Truskolasy and neighbouring villages in Wręczyca Wielka community in the Klobuck poviat (Silesian Province). The analysis contains also different ethnographic data, e.g. stories, legends. The first paragraph of this article is devoted to the basic methodological assumptions and previous researches. The author approximates also the specificity of functioning of little chapels and roadside crosses against folk culture (e. g. motivations of foundation, appearance, floral context). In the second part of the text the author concentrates on analysis the names of small objects of sacred architecture. It is claimed that the most numerous group of propria comprise terms of little chapels and crosses which contain data connected with location regarding other objects. Furthermore, there are also motivation connected with the history of the region, former inhabitants or founders of sacred forms. A small number of names are connected with patrons of little chapels. Names of small objects of sacred architecture are not official names - they can be observed mainly at oral Polish. Characteristic feature for discussed group of propria is presence of names’ doubles. The basic function of names of little chapels and roadside crosses is identification the forms of small objects of sacred architecture. Furthermore, they can be the simple way to locate, commemorate or inform about object’s character.

Głównym celem niniejszego artykułu jest próba charakterystyki funkcjonujących w polszczyźnie mówionej nazw kapliczek i krzyży przydrożnych. Materiał badawczy stanowi ponad 60 określeń małych obiektów architektury sakralnej, które zgromadzono w latach 2021–2022 podczas prowadzenia rozmów z najstarszym i średnim pokoleniem mieszkańców Truskolas i wsi okolicznych w gminie Wręczyca Wielka, w powiecie kłobuckim (województwo śląskie). Do analizy wspomnianej grupy nazw własnych włączono również różnego rodzaju dane etnograficzne, np. podania, przekazy, historie i legendy. W pierwszej części artykułu przedstawiono założenia metodologiczne oraz stań badań. Przybliżono również specyfikę funkcjonowania kapliczek i krzyży przydrożnych na tle kultury ludowej (np. motywacje fundacji, wygląd, kontekst floralny). W drugiej części tekstu skupiono się na analizie nazw małych form architektury sakralnej. Stwierdzono, że najliczniejszą grupę propriów stanowią określenia kapliczek i krzyży utrwalające dane na temat lokalizacji względem innych obiektów. Ponadto pojawiają się motywacje związane z historią regionu, dawnymi mieszkańcami lub fundatorami form sakralnych. Niewielka liczba nazw utrwala także patronów kapliczek. Nazwy małych obiektów architektury sakralnej nie mają charakteru oficjalnego, funkcjonują głównie w polszczyźnie mówionej. Charakterystycznym zjawiskiem dla omawianej grupy propriów jest występowanie dubletów nazwowych. Podstawowa funkcja nazw kapliczek i krzyży polega na identyfikacji form małej architektury sakralnej. Ponadto mogą one w prosty sposób lokalizować, upamiętniać lub informować o specyfice obiektu.