Niechciani sąsiedzi, niechciana pamięć : relacje słowacko-romskie w prozie Marka Vadasa "Sześciu obcych"

In contemporary Slovakia, the Roma population are often seen as unwanted neighbours – a marginalised community, which experiences discrimination in various spheres of life. Anti-Romani sentiment, which constitutes the basis of negative attitudes to- ward the Roma minority, is hardly a new phenomenon; its manifestations, including specific acts of violence, can be found in the past. One of the examples of this kind of violence - the bloody pogrom in Pobedim carried out against the Romani populace by their Slovak neighbours in 1928 – offer a starting point for Marek Vadas’s Six Strangers (Šesť cudzincov, 2021). The historic site of the massacre, which is not commemorated in any form, has be- come a non-site of memory, while the tragic events have been pushed out of Slovak historical consciousness. Vadas’s prose is an attempt to bring them back to the collective conscious- ness and raise a number of important questions concerning the operation of cultural codes that permit and justify violence, the position and responsibility of the bystanders, as well as silence as a form of complicity in acts of aggression. In addition, it introduces a contemporary perspective, pointing to the persistence of mechanisms of discrimination, stigmatisation and exclusion of the Others, understood in many different ways, from the community.

We współczesnej Słowacji Romowie często są postrzegani jako niechciani sąsiedzi, stanowią marginalizowaną społeczność, która doświadcza dyskryminacji w różnych sferach życia. Antyromskie uprzedzenia, będące podstawą negatywnego stosunku do tej mniejszości, nie są zjawiskiem nowym; ich przejawy, w tym konkretne akty przemocy, odnaleźć można w przeszłości. Jeden z przykładów tego rodzaju aktów – krwawy pogrom w Pobiedimie, dokonany na Romach przez ich słowackich sąsiadów w 1928 roku - stanowi punkt wyjścia dla utworu Marka Vadasa Sześciu obcych (Šesť cudzincov, 2021). Historyczne miejsce masakry nie doczekało się żadnej formy upamiętnienia, stając się nie-miejscem pamięci, a tragiczne wydarzenia zostały wyparte ze słowackiej świadomości historycznej. Proza Vadasa jest próbą wprowadzenia ich do świadomości zbiorowej, a jednocześnie stawia szereg ważnych pytań, dotyczących funkcjonowania kodów kulturowych dopuszczających i usprawiedliwiających przemoc, pozycji i odpowiedzialności świadków, a także milczenia jako formy współudziału w aktach agresji. Ponadto wprowadza perspektywę współczesną, wskazując na trwałość mechanizmów dyskryminacji, stygmatyzacji i wykluczania ze społeczności różnie rozumianych Innych.