“Out of jews’ beards make the thatching”: around the first illustrated edition of “Twardowski’s wife” by Adam Mickiewicz with engravings by Antoni Zaleski

The subject of this article is the first illustrated edition of “Twardowski’s Wife” by Adam Mickiewicz with illustrations by Antoni Zaleski (drawings 1856, edition 1863), also the first illustrated edition of the series “Ballads and Romances”. Published at a time when this work was not perceived as reading for children or just a funny fairy tale about deceiving the devil, but as a text worth starting Jan Konstanty Żupański’s series, presenting great national works in beautiful editions. A comparative look at the relationship between word and image shows the interpretation and reception of Mickiewicz’s ballad at the end of Romanticism, revealing content that today’s reader often overlooks. The edition with Zaleski’s illustrations is set in the epoch, the life of the nobility, beliefs and superstitions, legends about Twardowski and Faust, discussions about them in Poland at the beginning of the 19th century, as well as the then understanding of Sarmatism, fantasy, religiousness, folklore and comedy. The artist is also inspired by famous graphics for „Faust” by J.W. Goethe, thanks to which he emphasizes the dialogue of both works. Illustrations from the mid-nineteenth century show this ballad in a different light and indicate the differences in the interpretation and reception of many scenes then and now, such as the theme of the Jewish bears in the title.

Przedmiotem badań jest pierwsza edycja ilustrowana "Pani Twardowskiej" Adama Mickiewicza z ilustracjami Antoniego Zaleskiego (rys. 1856, wyd. 1863), także pierwsza ilustrowana z cyklu Ballad i romansów. Wydana w czasach, gdy utworu tego nie postrzegano jako lektury dla dzieci czy wyłącznie zabawnej bajki o oszukaniu diabła, ale jako utwór warty rozpoczęcia serii czołowych dzieł narodowych w pięknych wydaniach Jana Konstantego Żupańskiego. Komparatystyczne spojrzenie na relacje słowa i obrazu pokazuje interpretację i recepcję ballady Mickiewicza pod koniec romantyzmu, wydobywając treści, których dzisiejszy czytelnik niejednokrotnie już nie zauważa. Edycja z ilustracjami Zaleskiego jest osadzona w epoce, życiu szlachty, wierzeniach i przesądach, legendach o Twardowskim i Fauście, dyskusjach toczących się na ich temat w Polsce na początku XIX w., a także ówczesnym rozumieniu sarmatyzmu, fantastyki, religijności, ludowości czy komizmu. Rysownik wzoruje się też na znanych grafikach do "Fausta", przez co podkreśla dialog obu utworów. Ilustracje z połowy XIX w. pokazują tę balladę w innym świetle oraz wskazują na różnice w odczytaniu i odbiorze wówczas i teraz wielu scen, choćby tytułowego wątku bród żydowskich.