Słowo, milczenie i tajemnica : niewyrażalność doświadczenia mistycznego w XIII-wiecznych powieściach o Graalu

The article discusses the ineffability of mystical experience in the thirteenth-century Grail romances. This ineffability, which is the most important criterion of mystical experience as defined by William James, is understood here primarily in the historical view of Meister Eckhart, as having its origin first in the inadequacy of human cognition and then in the inability of human language to express the greatness and utter the mystery. There is thus a fundamental connection between a word, silence and the mystery in relation to mystical experience. The corpus of texts includes five works mostly written at the turn of the twelfth and thirteenth-century and in the first three decades of the thirteenth century: the unfinished Story of the Grail by Chrétien de Troyes and four novels that constitute its sequel: Prose Lancelot, Quest for the Holy Grail, Robert de Boron's Joseph d’Arimathie and The High Book of the Grail. The analysis makes it possible to trace the evolution of the Grail theme: the encounter with the mystery in Chrétien's romance becomes a mystical experience in subsequent works, while the object itself acquires the status of a passion relic whose epiphanies are accompanied by a contemplative silence. Nonetheless, the fundamental questions of cause and purpose that should initially have been posed with regard to the Grail do not fade away, but become internalised, to eventually find an answer in the mystical vision at the end of the cycle; the vision, however, still remains ineffable.

Przedmiotem niniejszego artykułu jest niewyrażalność doświadczenia mistycznego w XIII-wiecznych powieściach o Graalu. Ta niewyrażalność, stanowiąca najważniejsze kryterium doświadczenia mistycznego według Williama Jamesa, rozumiana jest tu przede wszystkim w historycznym ujęciu mistrza Eckharta, jako mająca źródło najpierw w niewystarczalności ludzkiego poznania, a następnie w niezdolności ludzkiego języka do wyrażenia wielkości i wypowiedzenia tajemnicy. Jest więc tutaj fundamentalny związek słowa, milczenia i tajemnicy w odniesieniu do doświadczenia mistycznego. Analizowany korpus tekstów obejmuje pięć utworów powstałych w większości na przełomie XII i w pierwszych trzech dekadach XIII wieku: nieukończoną Opowieść o Graalu Chrétiena de Troyes i cztery powieści stanowiące jej kontynuację: Lancelota prozą, Poszukiwanie Świętego Graala, Powieść o historii Graala Roberta de Boron i Wielką Księgę o Graalu. Analiza pozwala prześledzić ewolucję wątku Graala: spotkanie z tajemnicą w powieści Chrétiena staje się doświadczeniem mistycznym w kolejnych utworach, zaś sam przedmiot zyskuje status relikwii pasyjnej, której epifaniom towarzyszy cisza kontemplacji. Mimo to fundamentalne pytania o przyczynę i cel, które należało początkowo postawić wobec Graala, nie zanikają, lecz uwewnętrzniają się, by ostatecznie znaleźć odpowiedź w mistycznej wizji u kresu cyklu; wizja ta jednak nadal pozostaje niewyrażalna.