The thrusts of the pen : the polemic over the artistic revolution in 1970s and 1980s Polish prose

The dispute over the ‘artistic revolution’ in Polish prose of the 1970s and 1980s would appear to be of interest and importance not only from a historical-literary perspective, but also because of its contemporary resonance. The traditions and moments of rift, conflict and agreeance, the nexus between the marginal and the central, all allow to see clearly the historical and political tensions underlying the expectations and realisations of Polish prose. They also make bold the transformations of critical consciousness and the (changing) positions from which critics speak about the possibilities and obligations of literature. A reconstruction of the discussion that took place over two decades makes it possible to see how the literary ‘critical camps’ (conventionally known as the ‘Warsaw School’, centred around Henryk Bereza, and the ‘Kraków School’ under the patronage of Jan Błoński) were formed, and what slings and arrows each drew against the other. Above all, this was a multifaceted polemic involving, among others, questions on the relationship between language and reality, questions on the truth and commitment of literature, as well as the need to revise principle notions and an attempt to establish literary authorities and models. It is impossible therefore to discuss Polish literature of the 1970s and 1980s without reference to this polemic, just as it is impossible to (reliably) discuss the history of Polish prose without a return to those particular literary ‘projects’ and achievements.

Spór o "rewolucję artystyczną" w prozie lat 70. i 80. XX w. wydaje się interesujący i ważny nie tylko w perspektywie historycznoliterackiej, ale też ze względu na jego współczesne reperkusje. Widoczne w argumentach i sposobach działania uczestników tego sporu pożądane tradycje i momenty zerwania, sprzeczności i ciągłości, relacje między tym, co marginalne, a tym, co centralne, pozwalają lepiej zobaczyć nie tylko historyczne i polityczne napięcia między oczekiwaniami, możliwościami i realizacjami polskiej prozy tamtych czasów i kolejnych dziesięcioleci, lecz również przemiany świadomości krytycznej i (zmieniające się) pozycje, z których o możliwościach i powinnościach literatury mówią krytycy. Jest to spór zarówno historyczno-, jak i krytycznoliteracki, co czyni go szczególnie interesującym, ale równocześnie wymaga uruchomienia różnych perspektyw. Rekonstrukcja dyskusji toczącej się przez ponad dwie dekady pozwala zobaczyć, w jaki sposób budowały się "krytyczne obozy" (umownie nazywane "warszawskim", skupionym wokół Henryka Berezy, i "krakowskim", któremu patronował Jan Błoński) i jakie zarzuty wysuwał każdy z nich wobec strony przeciwnej. A przede wszystkim - wielowątkowy spór, obejmujący m.in. kwestie relacji języka i rzeczywistości, pytania o prawdę i zaangażowanie literatury, konieczność rewizji - także w warunkach polskiej kultury w schyłkowym socjalizmie - pojęć modernizmu i postmodernizmu, próbę ustalenia autorytetów i modeli literatury. Nie da się mówić o literaturze lat 70. i 80. bez odwołań do tego sporu, podobnie jak nie da się (rzetelnie) mówić o historii polskiej prozy bez powrotu do tamtych projektów i dokonań literackich.