Recht auf Heimat : literary echoes of the Upper-Silesian Homeland tourism

The notion of Recht auf Heimat (right to homeland), popular in the 1950s , was one of the most important postulates of Charta der deutschen Heimatvertriebenen (Charter of the German Expellees). The assumptions of this document have never been fully implemented; first and foremost, the return of the expellees to their native lands has been impossible. Since the re-settlement in the abandoned territories was, for various reasons, out of the question, an attractive, and often the only possible, form of encountering one’s home country, were excursions, which Anna Borne and Andrzej Doliński referred to as "homeland tourism". Adopting criteria of a small-scope theory, the article analyzes literary echoes of the Upper-Silesian homeland tourism on the example of memoirs whose authors originated from Gleiwitz: Horst Bienek, Wolfgang Bittner and Wolfgang Bukowski. The Recht auf Heimat postulate and the poetics of Vertreibungsliteratur provide the context for the considerations. The main objective of the article is to answer the question in what way homeland tourism exerted influence on forcibly repatriated writers and how it shaped the image of the visited places.

Popularne w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku pojęcie Recht auf Heimat (prawo do ojczyzny) było jednym z najważniejszych postulatów ogłoszonej w 1950 roku Charta der deutschen Heimatvertriebenen (tak zwanej Karty wypędzonych). Założenia dokumentu nigdy nie zostały w pełni zrealizowane, przede wszystkim niemożliwy był powrót przymusowych emigrantów do rodzinnych stron. Ponowne zasiedlenie opuszczonych terytoriów z wielu względów było wykluczone, dlatego atrakcyjną, i często jedyną możliwą, formą spotkania z ojczyzną stały się wycieczki, które Hanna Borne i Andrzej Doliński określili mianem turystyki ojczyźnianej. Kierując się kryteriami teorii małego zasięgu, w artykule dokonano analizy literackiego echa górnośląskiej turystyki ojczyźnianej na przykładzie utworów wspomnieniowych, których autorzy pochodzili z Gliwic: Horsta Bienka, Wolfganga Bittnera oraz Wolfganga Bukowskiego. Za kontekst rozważań służy postulat Recht auf Heimat oraz poetyka Vertreibungsliteratur. Głównym celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie, jak turystyka ojczyźniana wpływa na twórczość przymusowo przesiedlanych pisarzy oraz w jaki sposób kształtuje obraz odwiedzanych miejsc.