George Mallory i Zamarła Turnia, albo kilka uwag na temat miejsc wspólnych i granic literatur międzynarodowych

Main purpose of this paper is to reflect on the forms of presence of universal themes, such as the necessity of conquering the unconquerable and the death as its consequence, in culturally and linguistically distant national literatures. The reflection is based on comparative reading of two apparently not corresponding texts (Z Tatr [From the Tatra Mountains] by Julian Przyboś (1901-1970) and For George Leigh-Mallory by Gary Snyder (1930-). First of all, the historical, literary and artistic contexts of each poem are presented. Additionally, the legends and biographical facts concerning the focal figures that inspired the poems are shortly characterized, in order to emphasise their psychological and intellectual affinities. Furthermore, both poems are commented, with particular stress laid on the particularity of each vision (the upside-down landscape of a dying mountaineer by Przyboś and the defeat of a Western man facing the East by Snyder). Over and above that, the place of two poems in the World Republic of Letters is discussed. Such issues as translatability of each text, their artistic complexity and the chances of being known outside of national milieu of readers are tackled. In conclusion, language is presented as the main feature determining the fact that a text belongs to the "central" literatures or is placed at their outskirts. Last but not least, common themes do not correspond with common imaginary, deeply rooted in national cultures.

Przedmiotem artykułu jest porównawcza refleksja nad uniwersalnymi tematami, takimi jak potrzeba zdobywania niezdobytego i stanowiąca jej konsekwencję śmierć, w odległych względem siebie pod względem kulturowym i lingwistycznym literaturach narodowych. Refleksja porównawcza dotyczy wierszy Z Tatr Juliana Przybosia oraz For George Leigh-Mallory beatnika Gary’ego Snydera. Przedstawione zostają konteksty historycznoliterackie i artystyczne każdego z utworów. Ponadto zwięźle omówione są legendy i fakty biograficzne związane z postaciami, które zainspirowały powstanie obu wierszy (akcent pada na podobieństwa psychologiczne i intelektualne Mallory’ego i Marzeny Skotnicówny). W interpretacji porównawczej obu tekstów uwypuklona zostaje wyjątkowość każdej z wizji (odwrócony krajobraz u Przybośia i obraz człowieka Zachodu w konfrontacji z cywilizacją Wschodu u Snydera). Jednym ze stawianych w toku rozważań pytań jest kwestia miejsca i roli każdego z wierszy w "światowej republice literatury"; innymi poruszanymi w wypowiedzi aspektami są problem ich przekładalności, złożoności artystycznej oraz szans na rozpowszechnienie poza narodowym kręgiem odbiorców. W takim kontekście język okazuje się podstawowym czynnikiem, który determinuje przynależność danego dzieła do literatur "centralnych" lub "peryferyjnych", zaś wspólne tematy - ujęte w ramy narodowego sstemu wyobrażeń i skojarzeń - niekoniecznie mieszczą się w obszarze wspólnego imaginarium.