Zachować materialne dziedzictwo żydowskie w dawnych sztetlach : między przywłaszczeniem kulturowym a wspólnotą uwikłania

Artykuł podejmuje etyczną refleksję nad procesem przywoływania materialnego dziedzictwa żydowskiego w dawnych sztetlach i włączanie go w lokalną przestrzeń. Kieruje on uwagę ku synagogom, poddając refleksji, kto i w jaki sposób ma prawo je użytkować, na jakich zasadach dążyć do ich rekonstrukcji i renowacji oraz w jakich warunkach społecznych mogą one stać się platformą dialogu i pojednania w pokonfliktowych społecznościach. Artykuł czyni to na przykładzie synagog, zróżnicowanych ze względu na status własnościowy, zrekonstruowanych bądź odrestaurowanych w latach 2000, służących współcześnie celom kulturalnym bądź religijnym. Artykuł wskazuje, że ze względu na dziedzictwo przemocy, materialne ślady po wielowiekowej obecności społeczności żydowskich wymagają ukształtowania podejścia krytycznego wobec przeszłości grupy własnej i odpowiedzialności w użytkowaniu, przywoływaniu, upamiętnianiu historii i kultury żydowskich mieszkańców.

The article explores the ethical reflection involved in the revival of Jewish heritage in former shtetls and its integration into the local landscape. It highlights the significance of synagogues, reflecting on who and how has the right to use them, on what principles they should be reconstructed and renovated, and under which social conditions they can become a platform for a dialogue and reconciliation in post-conflict societies. It does so using the example of synagogues, differentiated by ownership status, reconstructed or restored in the 2000s, and serving today’s cultural and religious purposes. The article argues that, due to the legacy of violence, the material traces of the centuries-old presence of Jewish communities require a critical approach to the past of one’s own group and responsibility in using, recalling, and commemorating the history and culture of Jewish inhabitants.