Institutional protection of conscience in selected legal professions : the example of an advocate, an attorney at law, a notary and a court bailif

The essence of the problem the freedom of conscience in lawyers professions in Poland boils down to the protection of competing interests, i.e. balancing the interest of the lawyers (an advocate, an attorney at law, a notary and a court bailiff) and his/her client. Currently, in Polish law, the client's rights to legal assistance are duly protected, and the lawyer's right to freedom of conscience not always or selectively (in principle, only when he/she acts by choice). The problem of the lack of institutional protection of conscience in selected legal professions in Poland: - Corporate laws of the selected legal professions do not offer a possibility for a lawyer to refuse to defend the accused or perform professional activities in the situation when these are contrary to the conscience of the lawyer performing them (an advocate, an attorney at law, a notary and a court bailiff). - A substitute for institutional protection of conscience in the profession of lawyer and attorney at law, but only acting ex officio, is the possibility of free choice of the client and the possibility of not undertaking this defence on account of ‘an important reason’ or circumstances that may undermine his/her ‘independence’. - A significant disadvantage of the Polish legal system is the inability to use conscientious objection (or it is seriously hindered) by an advocate or an attorney at law acting ex officio. The same applies to trainee advocates and trainee attorneys at law. - A significant disadvantage is the lack of the possibility of (optional) taking the oath of an advocate, an attorney at law and a notary making reference to religious content: ‘So help me God’. Only judges and prosecutors (since 1 October 2001) and bailiffs (since 1 January 2019) have had such a possibility. It is not entirely clear why there is such (perhaps discriminatory) diversity in this respect among the legal professions in Poland. - The authorities of the professional self-government (of advocates, attorneys at law, notaries and court bailiffs) have no legal grounds (constitutional, statutory) to enact codes (a set of rules) of ethics or other standards that would allow lawyers to invoke conscientious objection. - A (quite defective, imperfect) substitute for the right of advocates and attorneys at law to use conscientious objection is a list kept by the authorities of professional self-government of those lawyers who do not want to conduct a given type of proceedings (e.g. criminal cases, divorce cases, etc.). - Neither the authorities of the professional self-government (of advocates, attorneys at law, notaries and court bailiffs) nor individual law firms have the right to invoke conscientious objection.

Istota problemu wolności sumienia w zawodach prawniczych w Polsce sprowadza się do ochrony konkurencyjnych interesów, tzn. do wyważenia interesu prawnika (tj. adwokata, radcy prawnego, notariusza i komornika sądowego) i jego klienta. W prawie polskim obecnie prawa klienta do pomocy prawnej są należycie chronione, a prawo adwokata do wolności sumienia nie zawsze i wybiórczo (w zasadzie tylko jak działa z wyboru). Problem sprowadza się do braku instytucjonalnej ochrony sumienia w wybranych zawodach prawniczych w Polsce: - wśród wybranych zawodów prawniczych brak jest wprost zapisanej w ustawach korporacyjnych możliwości odmowy podjęcia się obrony lub wykonania czynności zawodowych z tego powodu, że są przeciwne sumieniu wykonującego je prawnika (adwokata, radcy prawnego, notariusza i komornika sądowego). - namiastką instytucjonalnej ochrony sumienia w zawodzie adwokata i radcy prawnego, ale tylko działających z urzędu, jest możliwość swobody wyboru klienta i możliwość nie podjęcia się tej obrony z powołaniem się na „ważną przyczynę” lub okoliczności mogące podważyć jego „niezależności”. - istotną wadą polskiego systemu prawnego jest brak możliwości skorzystania ze sprzeciwu sumienia (lub jest to poważnie utrudnione) w przypadku adwokata i radcy prawnego działającego z urzędu. Podobnie to się ma z aplikantami adwokackimi i radcowskimi. - istotnym mankamentem jest brak możliwości (alternatywnego) składania przysięgi adwokackiej, radcowskiej i notarialnej z powołaniem się na treści religijne: „Tak mi dopomóż Bóg”. Taką możliwość mają tylko sędziowie i prokuratorzy (od 1 października 2001 r.) oraz komornicy sądowi (od 1 stycznia 2019 r.). Do końca nie wiadomo, dlaczego istnieje pod tym względem takie (chyba dyskryminujące) zróżnicowanie wśród zawodów prawniczych w Polsce. - Władze samorządu zawodowego (adwokatów, radców prawnych, notariusz i komorników sądowych) nie mają podstaw prawnych (konstytucyjnych, ustawowych) do uchwalania kodeksów (zbioru zasad) etycznych lub innych norm, które pozwalałyby na powoływanie się przez prawników na sprzeciw sumienia. - namiastką prawa (dość ułomną, niedoskonałą) do korzystania ze sprzeciwu sumienia u adwokatów i radców prawnych jest prowadzenie przez władze samorządu zawodowego listy tych prawników, którzy nie chcą prowadzić danego rodzaju spraw (np. karnych, rozwodowych itd.) - Władze samorządu zawodowego (adwokatów, radców prawnych, notariusz i komorników sądowych) ani poszczególne kancelarie prawne nie mają prawa na powoływanie się na sprzeciw sumienia.