The starting point for Krzysztof Popek's text is the question of the chances of Bulgarians participating in the Yugoslav project, which the author analyzes through the prism of this nation's cooperation with the Serbs in the 1860s and the first half of the 1870s. During these fifteen years, many initiatives were undertaken and concepts were presented indicating that the burden of Yugoslavism had a chance to move from the western part of the region, where its main link was to be the Serb-Croatian union, to the east, where the Bulgarians and Serbs seemed to be natural partners. In this spirit, the Bulgarian Legions were formed twice in Belgrade, in 1862 and 1867 - the first, created by Georgi Rakovski, was to liberate Bulgarian lands alongside the Serbs in the event of a war with the Ottomans, while the second was to be a forge of future Bulgarian officer cadres. There was also a place for Bulgarians in the most important diplomatic project prepared by Michael Obrenović III, who ruled Serbia in the years 1860-1868 - the Balkan Alliance. Although the core of this coalition aimed at the Sublime Porte was to be Serbia, Romania, Greece and Montenegro, a certain role was also assigned to Bulgarian national activists. At that time, the project of the Serbo-Bulgarian Empire was created, later renamed the Yugoslav Empire. The concept of a joint effort to create one state by two nations under the rule of the Obrenović dynasty was put forward by conservative circles of Bulgarian emigration in Bucharest, and was treated by the authorities in Belgrade as a way to win Bulgarians to the Balkan Alliance. Working towards rapprochement between the two nations was the main goal of the special agent of Belgrade operating in Bulgaria, Macedonia and Thrace, Stefan Verković, an advocate of Slavic solidarity and Bulgarian-Serbian cooperation. Apart from these specific initiatives, key Bulgarian and Serbian national activists and thinkers of the time formulated concepts and postulates referring to this Eastern Balkan version of Yugoslavism. Serbia was a key point of reference for the most important Bulgarian national activists, including Georgi Rakovski and Luben Karavelov. The latter was a member of Omladina, which brought together young Serbian activists with liberal, Slavophile, and also socialist views. The main figures of this group, such as Svetozar Miletić, Mihailo Polit-Desančić or Svetozar Marković, who was temporarily associated with him, saw a key place for the Bulgarians in the concepts of federalization of the region, as did the aforementioned Karavelov, from whom these visions were adopted by, among others, Hristo Botev. The Croats also became involved in attempts to include the Bulgarians in the Yugoslav project, which was closely related to religious matters and the concept of unification of the Catholic and Orthodox Churches in the area of southern Slavdom. The church union established by the Bulgarians in 1860, which met with the support and involvement of Bishop Josip Strossmayer, was an ideal opportunity for this. All these concepts and initiatives were buried by territorial disputes and the inability to draw clear boundaries between the Serbian and Bulgarian (one should also add: Macedonian) national areas. Their manifestations were already noticed in the 1860s, but they exploded with full force during the "Great Eastern Crisis" and the establishment of the Bulgarian state in 1878. From then on, Bulgarian-Serbian relations were determined primarily by conflicts rather than cooperation, which contributed to the aggravation of the situation in the entire region in the following decades.
Punktem wyjścia dla tekstu Krzysztofa Popka jest pytanie o szansę udziału Bułgarów w projekcie jugosłowiańskim, którą autor analizuje przez pryzmat współpracy tego narodu z Serbami w latach 60. i pierwszej połowie lat 70. XIX w. W ciągu tych piętnastu lat podjęto wiele inicjatyw i przedstawiono koncepcje wskazujące, że ciężar jugoslawizmu miał szansę przenieść się z zachodniej części regionu, w którym głównym jego ogniwem miał być związek serbsko-chorwacki, na wschód, gdzie naturalnymi partnerami wydawali się Bułgarzy i Serbowie. W tym duchu dwukrotnie, w latach 1862 i 1867, w Belgradzie powstały Legie Bułgarskie – pierwsza, tworzona przez Georgiego Rakowskiego, miała u boku Serbów wyzwalać ziemie bułgarskie w razie wybuchu wojny z Osmanami, druga zaś miała stanowić kuźnię przyszłych bułgarskich kadr oficerskich. Miejsce dla Bułgarów znalazło się również w najważniejszym projekcie dyplomatycznym przygotowanym przez panującego w latach 1860-1868 w Serbii Michała Obrenovicia III - Sojuszu Bałkańskim. Wprawdzie trzonem tej koalicji wymierzonej w Wysoką Portę miały być Serbia, Rumunia, Grecja i Czarnogóra, jednak i bułgarskim działaczom narodowym przypisywano tam pewną rolę. Powstał wówczas projekt Carstwa Serbsko-Bułgarskiego przemianowanego potem na Carstwo Jugosłowiańskie. Koncepcja wspólnego dążenia do utworzenia przez dwa narody jednego państwa pod rządami dynastii Obrenoviciów została wysunięta przez konserwatywne kręgi emigracji bułgarskiej w Bukareszcie, przez władze w Belgradzie zaś była traktowana jako sposób na pozyskanie Bułgarów do Sojuszu Bałkańskiego. Praca na rzecz zbliżenia między dwoma narodami była głównym celem specjalnego agenta Belgradu działającego w Bułgarii, Macedonii i Tracji Stefana Verkovicia, zwolennika solidarności słowiańskiej i współpracy bułgarsko-serbskiej. Poza tymi konkretnymi inicjatywami ówcześni kluczowi bułgarscy i serbscy działacze narodowi i myśliciele formułowali koncepcje i postulaty odwołujące się do owej wschodniobałkańskiej odmiany jugoslawizmu. Serbia stanowiła kluczowy punkt odniesienia dla najważniejszych bułgarskich aktywistów narodowych, w tym Georgiego Rakowskiego czy Lubena Karawełowa. Drugi z wymienionych był członkiem Omladiny zrzeszającej młodych działaczy serbskich o poglądach liberalnych, słowianofilskich, również socjalistycznych. Główne figury tego środowiska, jak Svetozar Miletić, Mihailo Polit-Desančić czy czasowo z nim związany Svetozar Marković, widziały kluczowe miejsce dla Bułgarów w koncepcjach dotyczących federalizacji regionu, podobnie zresztą jak wspomniany Karawełow, od którego te wizje zaś były przejmowane m.in. przez Christo Botewa. W próby włączenia Bułgarów w projekt jugosłowiański zaangażowali się również Chorwaci, co ściśle wiązało się ze sprawami religijnymi i koncepcją zjednoczenia Kościołów katolickiego i prawosławnego na obszarze południowej Słowiańszczyzny. Idealną do tego okazją była unia kościelna zawiązana przez Bułgarów w 1860 r., która spotkała się ze wsparciem i zaangażowaniem biskupa Josipa Strossmayera. Wszystkie te koncepcje i inicjatywy zostały pogrzebane przez spory terytorialne i niemożność wytyczenia jasnych granic między serbskim i bułgarskim (należałoby dodać również: macedońskim) obszarem narodowym. Ich przejawy dostrzegano już w latach 60., ale wybuchły one z całą mocą w okresie "wielkiego kryzysu wschodniego" i powstania państwa bułgarskiego w 1878 r. Od tej pory stosunki bułgarsko-serbskie były determinowane już przede wszystkim przez konflikty, a nie współpracę, co wpłynęło na zaognianie sytuacji w całym regionie w kolejnych dekadach.
