Niniejszy artykuł wpisuje się w obecny nurt teologicznej i religijnej reinterpretacji w badaniach nad Heideggerem. Celem tekstu jest zlokalizowanie protestanckiego etapu na drodze Heideggerowskiego myślenia oraz odnalezienie niefilozoficznego wymiaru jego filozofii. Artykuł składa się z historycznego wprowadzenia oraz dwóch części analitycznych. W części wstępnej omówiono pobyt Heideggera na Uniwersytecie w Marburgu, aby wyjaśnić znaczenie zdobytego wówczas "bliższego doświadczenia protestanckiego chrześcijaństwa" (GA 66, 415). Wskazując na istotną przepaść między Bogiem całkowicie od człowieka innym a samym człowiekiem, ten rodzaj doświadczenia, pozbawionego dogmatycznych i akademickich treści, pozwolił Heideggerowi odkryć protestancką oraz ontologiczną różnicę pomiędzy tym, co nieuwarunkowane, i tym, co uwarunkowane. Taka zmiana w myśleniu, zainspirowana przez protestanckie chrześcijaństwo, a w szczególności przez "teologię krzyża" Lutra, okazała się decydująca dla ukształtowania źródłowego rozumienia egzystencji (Dasein). W pierwszej analitycznej części zrekapitulowano podjęte przez Lutra i Heideggera krytyczne analizy filozoficznej definicji człowieka w jej arystotelesowskiej postaci ζῷον λόγον ἔχον oraz łacińskiej interpretacji jako animal rationale. Wskazując na kluczowe różnice między wersją grecką i łacińską, Luter i Heidegger starali się przywrócić filozoficznej definicji jej pierwotną grecką, przedchrześcijańską postać, czyli oczyścić zarówno definicję z jej chrześcijańskich treści, jak i chrześcijańską wizję człowieka z metafizyki. Stanowisko Lutra i Heideggera leżało poza metafizycznymi sposobami badania istoty człowieka, ale obaj byli skłonni przyznać animal rationale częściową funkcjonalność. Definicja nie została bowiem uznana za fałszywą, ale raczej za powierzchowną i dlatego niezdolną do dosięgnięcia rzeczywistej istoty. Zdaniem Lutra i Heideggera definicja filozoficzna uwzględnia jedynie wewnątrzświatową zwierzęcość człowieka, opisuje go jedynie jako "śmiertelnego i w relacji do jego życia doczesnego" (WA 39-1, 175), czyli jako byt pośród bytów (włączając Boga jako causa sui, byt najwyższy), mówi o posiadaczu i dysponencie raczej niż o człowieku jako beneficjencie i pasterzu. Oznacza to, że powierzchowność metafizyki skraca dystans między człowiekiem i Bogiem, odwraca i odrywa człowieczeństwo od jego prawdziwie nieuwarunkowanej istoty. W rezultacie porzucenie animal rationale w imię tego, co nieuwarunkowane (łaska lub Bycie), stało się programową deklaracją zarówno dla Lutra, jak i dla Heideggera. Ostatni rozdział przedstawia ogólny zarys alternatywnej wprawdzie, ale możliwej postaci filozofii, którą zakłada Lutrowa "teologia krzyża". Ten rodzaj filozofii albo raczej "zadania myślenia" można uznać za konsekwencję tak zwanej zasady protestanckiej (odnotowanej przez samego Heideggera już w 1924 roku). W dłuższej perspektywie otwiera ona przestrzeń dla Heideggerowskiego "innego początku", odsłania podstawowe źródło dla rozumienia człowieczeństwa człowieka, dalekie od metafizycznej koncepcji animal rationale. Podsumowując, artykuł stawia tezę i dowodzi, że Heideggerowskie przekształcenie człowieka z animal rationale w Dasein, z ratio w nieskrytość Bycia, pozostawało pod znaczącym wpływem Lutrowego odrzucenia chrześcijańskiego arystotelizmu i jako takie było współmotywowane religijnie.
This article becomes a part of the recent theological or at least religious reinterpretation trend in Heidegger scholarship. By way of examining the influence of Luther it aims at tracing the Protestant stage in the development of Heidegger’s long path of thinking, and finding a non-philosophical dimension of his philosophy. `e article consists of a historical introduction and two analytical sections. Preliminary part discusses Heidegger’s stay at the University of Marburg in order to explain the meaning of his "profound experience of a Protestant Christianity" (GA 66, 415). Indicating the essential gap between the wholly other God and man that kind of an experience, devoid of any dogmatic and academic features, enabled Heidegger to discover the Protestant as well as ontological difference between the unconditioned and the conditioned. That change of thinking, influenced by a Protestant Christianity, and Luther’s "theology of the cross" in particular, turned out to be decisive for constituting a radical understanding of Dasein. First analytical part gives an account of critical analyses of the philosophical definition of man (in its Aristotelian form of ζῷον λόγον ἔχον and Latin interpretation as animal rationale) which was undertaken by Luther and Heidegger. By indicating the crucial differences between the Greek and Latin versions Luther and Heidegger were trying to restore the philosophical definition to its original Greek, Pre-Christian state, that is to cleanse both the definition of Christian features as well as the Christian vision of man of metaphysics. However, Luther and Heidegger were keen to acknowledge its partial functionality in comparison with their own standpoint lying beyond the metaphysical modes of investigating the human essence. For the definition was not declared false, rather it was considered superficial and unable to reach the actual essence. According to Luther and Heidegger philosophical definition speaks of man on the basis of his mundane animality, describes human being "only as a mortal and in relation to this life" (WA 39-1, 175), namely as an entity among the entities (including God as causa sui, the highest entity), announces a possessor and disposer rather than a man as a beneficiary and shepherd. `is means that superficiality of metaphysics shortens the gap between man and God, turns away and cuts loose humanity from its genuinely unconditioned essence. Consequently the abandonment of the animal rationale in the name of the unconditioned (either grace or Being) has become a policy statement for both Luther and Heidegger. `e last section introduces a brief outline of the alternative yet possible form of philosophy which is implied by the Luther’s "theology of the cross". `at kind of philosophy or rather a "task of thinking" may be considered a consequence of so-called protestant principle (mentioned by Heidegger himself already in 1924). In a long run it opens up a space for Heidegger’s "another beginning", a new grounding for understanding the humanity of human being, far beyond the metaphysical concept of rational animal. To sum up, the article proposes and proves a thesis that Heideggerian transformation of human being from animal rationale to Dasein, from ratio to unconcealment of Being, remained under the influence of Luther’s rejection of Christian Aristotelianism, and as such was religiously co-motivated.
