Around the crucified one: studying the subject of passion in Ukrainian icon painting

Zebrane tu szkice prezentują rezultaty kilkunastoletnich badań prowadzonych najpierw w ramach studiów magisterskich i doktoranckich pod kierunkiem ś.p. Profesor Anny Różyckiej Bryzek w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, a potem w czasie samodzielnej pracy w Katedrze Ukrainoznawstwa krakowskiej Uczelni. Rozprawy łączy wspólny temat malarski, jakim jest męka Chrystusa, jak też zagadnienia artystyczne wynikające głównie z okcydentalizacji sztuki cerkiewnej w wiekach XVI-XVIII. Dwie z nich, otwierająca i zamykająca książkę, mają charakter monograficzny i atrybucyjny. Tu na podstawie szczegółowej analizy stylistycznej i ikonograficznej, a także dzięki badaniom porównawczym, możliwe było ustalenie warsztatu, a nawet autora omawianych dzieł. Przedmiotem badań są dwie ikony Męki Pańskiej. Jedna, znana dzięki licznym reprodukcjom oraz stałej ekspozycji w Muzeum Historycznym w Sanoku, dobrej klasy artystycznej i stanu technicznego, do tej pory nie doczekała się monografii. Druga zaś prawie nie znana, ze względu na spore zniszczenia już dawno została wyłączona z kultu religijnego, choć do dziś znajduje się w małej cerkwi w ukraińskich Bieszczadach. Konkretne ustalenia atrybucyjne, szczególnie w drugim wypadku, wydają się mieć duże znaczenie. Inne prace wskazanego malarza od dawna bowiem znajdują się pod konserwatorską opieką pracowników Muzeum Narodowego we Lwowie. Warto więc rozciągnąć ją również na tę zniszczoną i prawie zapomnianą ikonę. Pozostałe studia skupiają się w mniejszym stopniu na stylu, w większym zaś na ikonografii i treści przedstawień pasyjnych. Scharakteryzowane tu zjawiska artystyczne ukazują na szerszym tle przemiany zachodzące zwłaszcza w sferze obrazowania i wykazują ogromną rolę w tym procesie zachodniej sztuki, zwłaszcza graficznej. Poszukiwania bezpośrednich źródeł formalnych i treściowych, a głównie odnalezienie konkretnych wzorów, wykazały minimalny wpływ na kompozycję tekstów literackich oraz dominację w tym względzie obrazu. Wskazały na kierunki i drogi przenikania obcych wpływów, w czym przodowały zwłaszcza niemieckie i niderlandzkie centra artystyczne. Głównym środkiem przenoszącym najnowsze rozwiązania zachodnich artystów była grafika. Na wschodnie rubieże Rzeczypospolitej docierały odbijane w wielu egzemplarzach luźne ryciny bądź zamieszczone w drukowanych na Zachodzie księgach. Zdarzało się również, że wzory te docierały do malarzy ikon za pośrednictwem ksiąg cyrylicznych, gdzie publikowano często uproszczone kopie wykonana przez ruskich rytowników. Księgi te spełniały rolę podlinnków, t.j. dawnych rysunkowych wzorników malarskich.