Wagnerowska mozaika : Wagner i wagneryzm w kulturze

Książka "Wagnerowska mozaika. Wagner i wagneryzm w kulturze" poświęcona jest nawiązaniom do postaci Richarda Wagnera, jego dzieł oraz koncepcji teoretycznych w kulturze XIX-XXI w. W poszczególnych analizach i interpretacjach prowadzonych z użyciem różnych metod komparatystycznych uwypuklony został polski ślad, choć jest on jednym z wielu obecnych w tym tomie - obok kontekstów francuskich, włoskich, niemieckich, angielskich, rosyjskich, czy nawet japońskich. Oprócz utworów literackich (głównie prozatorskich i dramatycznych), w poszczególnych rozdziałach omawiane są teksty publicystyczne, filozoficzne, libretta, dzieła operowe, filmowe oraz plastyczne. Na tom składa się jedenaście samodzielnych studiów poprzedzonych wstępem. Każdy z rozdziałów dotyczy innego zagadnienia i może stanowić zarówno osobną lekturę, jak też, łącząc się z pozostałymi, tworzy mozaikowy zarys syntezy zjawiska wagneryzmu. W pierwszej części książki mieszczą się studia przybliżające wagneryzm w jego bardziej uchwytnych historycznie formach. W rozdziale I są to okoliczności rozprzestrzenienia się sławy kompozytora (na przykładzie kultury francuskiej), ulokowane na tle badań szczególnego tematu komparatystycznego jakim jest recepcja kompozytorów (ich dzieł, estetyki, biografii) w różnych tekstach kultury. W rozdziale II uwaga skupia się na przykładach prozy biograficznej kreślącej portrety Wagnera (powieści Anny Świrszczyńskiej, Guya de Pourtalèsa i Imre Kesziego). Rozdział III i IV kolejno poświęcone zostały rezonansowi Wagnerowskiemu w literaturze i prasie pozytywistycznej oraz w dramacie Młodej Polski (naturalistycznym i reprezentującym typ wagnerii, ze szczególnym uwzględnieniem związków Wagnera i Stanisława Wyspiańskiego). Także młodopolskiej recepcji Wagnera dotyczy rozdział V, skoncentrowany na historycznych polskich tłumaczeniach librett - fragmentów "Tannhäusera", "Lohengrina" i "Śpiewaków norymberskich" o wyraźnie zideologizowanej, nacjonalistycznej wymowie. W rozdziale VI dokonany został przegląd wybranych tematów prozy/powieści wagnerowskiej (m.in. Élemira Bourgesa, Gabriele D’Annunzio, Thomasa Manna, Wacława Berenta, Pawła Huellego) - poczynając od inspirowanego Walkirią kazirodztwa, przez łączony nierozerwalnie z duchem wagneryzmu dekadentyzm, aż po historycznie skojarzony z ideami kompozytora faszyzm. Począwszy od rozdziału VII kolejne rozprawy skupiają się na wybranych dziełach Wagnera, interpretując je (lub wybrane z nich wątki) i poszukując śladów ich kulturowej obecności. W rozdziale VII interpretowany jest "Tristan i Izolda" oraz spopularyzowana przez ten dramat muzyczny koncepcja śmierci miłosnej - Liebestod, która znalazła odzwierciedlenie w licznych dziełach filmowych (np. u Luisa Buñuela, Franca Roddama czy Mishimy Yukio) oraz literackich (m.in. opowiadanie Manna, powieści d’Annunzia, Marii Kuncewiczowej, Ferdinanda Trías de Bes). Puntem wyjścia dla rozdziału VIII jest scena pierwsza "Złota Renu" i pochodzące z niej postacie trzech Cór Renu, które, egzystując w licznych malarskich i literackich przetworzeniach, stały się jednym z najpopularniejszych obrazów Wagnerowskiej kobiecości. Kwestie płci (ciała i seksualności) dominują także w rozdziale IX, którego bohaterką jest Kundry z "Parsifala" oraz jej liczne - bardziej i mniej dosłowne - literackie ślady (w dramacie Éduarda Dujardina oraz prozie D’Annunzia, Anatole’a France’a i Jana Żyznowskiego). W podsumowaniu książki znajdują się dwa porównawcze studia poświęcone literaturze współczesnej. W rozdziale X w zestawieniu dramatów Paula Barza i Macieja Wojtyszki powraca temat biografii Wagnera, którą polski twórca czyni źródłem pomysłu fabularnego swojego utworu. W rozdziale XI opowiadania Willi Cather i Jarosława Iwaszkiewicza służą rozwinięciu motywu pamięci, w której bohaterowie przechowują swoje nostalgiczne wspomnienia, także te dotyczące muzyki Wagnera.